Pakt migracyjny UE. Co zakłada i jak działa mechanizm solidarnościowy?

Jak działa mechanizm solidarnościowy? Unijny pakt migracyjny to jeden z najważniejszych, a zarazem najbardziej kontrowersyjnych projektów ostatnich lat. Ma uporządkować zasady przyjmowania uchodźców i podziału odpowiedzialności między państwami członkowskimi. Co dokładnie zakłada? Na czym polega tzw. mechanizm solidarnościowy i czy Polska rzeczywiście może zostać z niego wyłączona? W ostatnich dniach pojawiły się informacje, że Polska ma zostać zwolniona z obowiązku relokacji migrantów i wpłat finansowych w ramach unijnego paktu migracyjno-azylowego. Według nieoficjalnych doniesień decyzja Komisji Europejskiej ma obowiązywać przez rok i wynikać z presji migracyjnej na naszej wschodniej granicy oraz dużej liczby uchodźców z Ukrainy przebywających w kraju.

Premier Donald Tusk zapewnił, że Polska „nie przyjmie ani jednego migranta w ramach relokacji”, a sprawa jest dla rządu „zamknięta” . Warto jednak wyjaśnić, czym tak naprawdę jest unijny pakt migracyjny i na czym polega wspomniany mechanizm solidarności.

Czym jest pakt migracyjny UE?

Pakt migracyjny to zbiór dziesięciu unijnych regulacji, które mają uporządkować zasady zarządzania migracją i azylem w całej Wspólnocie. Obejmuje on m.in. kwestie ochrony granic, procedur azylowych, gromadzenia danych o migrantach i – najbardziej kontrowersyjny – system solidarności między państwami członkowskimi .

Jego celem jest rozdzielenie odpowiedzialności za przyjmowanie osób ubiegających się o azyl oraz odciążenie krajów najbardziej narażonych na napływ migrantów, takich jak Włochy, Grecja czy Hiszpania.

Pakt został ostatecznie przyjęty przez Parlament Europejski w kwietniu 2024 r., a przez Radę UE w maju tego samego roku – mimo sprzeciwu Polski, Węgier i Słowacji.

Zdaniem Komisji Europejskiej nowe przepisy mają zapewnić „silniejsze i bezpieczniejsze granice zewnętrzne Unii, sprawniejsze procedury azylowe oraz większą solidarność między krajami członkowskimi”.

Główne filary paktu

Nowy system opiera się na czterech założeniach:

· Wzmocnienie granic zewnętrznych UE – m.in. dzięki rozbudowie bazy danych Eurodac, która pozwoli dokładnie identyfikować osoby wjeżdżające na teren Unii.

· Ujednolicenie procedur azylowych – określenie jasnych zasad, w którym kraju ma być rozpatrywany wniosek o azyl. Dotychczas stosowano tzw. kryteria dublińskie, przewidujące, że wniosek rozpatruje kraj pierwszego wjazdu – czyli pierwszy kraju do którego trafia dana osoba).

· System solidarności i odpowiedzialności – to najbardziej kontrowersyjny element pakt dotyczący sposobu w jaki państwa będą dzielić się obowiązkami związanymi z migracją. Wprowadza zasadę, którą krytycy nazywają „przymusową solidarnością”.

· Współpraca międzynarodowa – odnosi się nie tylko do zapobiegania nielegalnym wjazdom do UE, m.in. przez współpracę z Fronteksem , ale także do działań mających zapobiegać migracji u jej źródeł poprzez współpracę z krajami pochodzenia osób ubiegających się o azyl oraz do walki z przemytem ludzi.

Czytaj także: Rosjanie przerażeni powrotem weteranów. „Przestępczość wzrośnie”

Mechanizm solidarnościowy – „relokacja albo pieniądze”

Najwięcej emocji budzi tzw. mechanizm solidarnościowy. Zakłada on, że żadne państwo nie zostanie samo z problemem nadmiernego napływu migrantów. W zamian każde musi wnieść swój wkład w zarządzanie migracją – na jeden z trzech sposobów:

· Relokacja – przyjęcie części osób ubiegających się o azyl z państw najbardziej nią obciążonych.

· Wkład finansowy – zapłata równowartości 20 tys. euro za każdą osobę, której kraj nie przyjmie.

· Pomoc operacyjna – np. wysłanie funkcjonariuszy, ekspertów lub sprzętu do krajów zmagających się z presją migracyjną.

Nowy system nie nakłada więc obowiązkowej relokacji, lecz wymaga, by każde państwo w jakiś sposób okazało solidarność.

Czy Polska jest naprawdę „wyłączona” z paktu?

Nie. Mówienie o „wyłączeniu z paktu migracyjnego” jest uproszczeniem. W rzeczywistości pakt przewiduje, że państwa znajdujące się pod szczególną presją migracyjną mogą zostać tymczasowo zwolnione z obowiązku udziału w relokacji lub wpłat finansowych. Zwolnienie takie nie jest więc przywilejem, lecz elementem samego systemu.

Presja migracyjna w rozumieniu paktu oznacza sytuację, w której do danego kraju trafia tak wielu migrantów lub uchodźców, że obciąża to jego system azylowy i infrastrukturę w sposób nieproporcjonalny. Wówczas państwo może zostać potraktowane nie jako dawca, ale jako beneficjent solidarności – czyli to do niego mogą trafiać środki lub wsparcie . W przypadku Polski uzasadnieniem ma być ogromna liczba uchodźców z Ukrainy oraz sytuacja na granicy z Białorusią , gdzie – zdaniem UE – migracja jest wykorzystywana przez reżimy w Mińsku i Moskwie do destabilizacji regionu.

Czytaj także: Włochy nie wydadzą Ukraińca. Brał udział w zniszczeniu Nord Stream 2

Zwolnienie tylko na rok

Decyzje o tym, które państwa zostaną objęte mechanizmem solidarności lub zwolnione z jego obowiązków, będą podejmowane co roku . Komisja Europejska do 15 października ma publikować raport o sytuacji migracyjnej w UE oraz decyzję wykonawczą określającą, które kraje znajdują się pod presją lub migracyjną lub jest zagrożone presją migracyjną w nadchodzącym roku.

Oznacza to, że ewentualne zwolnienie Polski z obowiązków w ramach paktu będzie obowiązywać jedynie przez 12 miesięcy – z możliwością przedłużenia, jeśli sytuacja się nie poprawi.

Co dalej?

Jeśli Komisja uzna, że Polska faktycznie znajduje się w trudnej sytuacji migracyjnej, r ząd będzie mógł wystąpić o formalne zwolnienie z części lub całości wkładu solidarnościowego . W razie odmowy Warszawa będzie mogła odwołać się od decyzji, przedstawiając dodatkowe dane i argumenty.

W praktyce oznacza to, że Polska – przynajmniej na razie – nie zostanie zmuszona ani do przyjęcia migrantów, ani do zapłaty finansowego ekwiwalentu. Jednak decyzja ta jest tymczasowa i zależy od dalszej oceny Komisji Europejskiej .

To nie koniec suwerenności państwa

Pakt migracyjny nie jest ani końcem suwerenności państw, ani pełnym rozwiązaniem kryzysu migracyjnego. To kompromis, który ma zrównoważyć odpowiedzialność między krajami Unii. Polska – z racji swojego położenia i sytuacji na wschodniej granicy – prawdopodobnie skorzysta z możliwości czasowego wyłączenia, ale nie oznacza to całkowitego wyłączenia z systemu . Jak długo potrwa ten stan? To zależy od tego, jak Komisja oceni presję migracyjną w naszym regionie w przyszłym roku.

Czytaj także: Tusk w rocznicę wyborów: Nigdy nie zrezygnuję z walki o lepszą Polskę