Obejrzyj oryginał dokumentu. 234 lata temu, 3 maja 1791 r., Sejm Czteroletni przyjął ustawę rządową, która przeszła do historii jako Konstytucja 3 maja. Obowiązywała zaledwie kilkanaście miesięcy. W rocznicę jej uchwalenia będzie jedyna w roku okazja obejrzenia tego dokumentu. To była druga na świecie – po amerykańskiej – i pierwsza w Europie ustawa regulująca organizację władz państwowych, a także prawa i obowiązki obywateli. Konstytucja 3 maja Uchwalona przez Sejm Wielki w 1791 r. była odpowiedzią na wewnętrzne osłabienie państwa oraz zagrożenia ze strony zaborczych mocarstw. Dokument ten wprowadzał nowoczesne rozwiązania, m.in. zasadę trójpodziału władzy, ograniczenie liberum veto oraz reformy administracyjne, mające na celu wzmocnienie państwowości i zapobieżenie anarchii politycznej.Dokument ten, wyróżniony prestiżowym Znakiem Dziedzictwa Europejskiego, wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata, jest jednym z najważniejszych świadectw historii Polski.Obrady Sejmu Czteroletniego Sejm Wielki, zwany Czteroletnim, obradował od 6 października 1788 roku do 29 maja 1792 roku w Warszawie. Był to pierwszy za panowania króla Stanisława Augusta Sejm związany konfederacją, na którym nie obowiązywało liberum veto, a ustawy były podejmowane większością głosów. Zwołany w 1788 r. Sejm miał zatwierdzić sojusz polsko-rosyjski i włączenie się do wojny z Turcją. Tymczasem wśród zgromadzonej na Sejmie szlachty zapanowało pragnienie zerwania związków z Rosją. Głównym dziełem Sejmu Wielkiego było uchwalenie w dniu 3 maja 1791 Konstytucji 3 maja.Zaprzysiężenie konstytucji Przegłosowanie ustawy zmieniającej ustrój zaplanowano na okres tuż po Wielkanocy, gdy większość posłów wciąż przebywała w swoich oddalonych często o setki kilometrów dworach. Nie ogłoszono daty rozpoczęcia sesji, tylko imiennie wezwano zwolenników reformy na posiedzenie 3 maja. „Sprawę poczętą z górnych natchnień postanowiono urzeczywistnić z wielkim sprytem” – napisał Władysław Konopczyński w „Dziejach Polski nowożytnej”.2 maja 1791 r. w Pałacu Radziwiłłowskim (obecnym prezydenckim) odczytano projekt ustawy. Tego samego dnia w domu ambasadora Rosji w Warszawie obradowali przeciwnicy reform, których celem było przeciwdziałanie reformom i utrzymanie wpływów Rosji w Polsce. Gdy informacja o knowaniach ówczesnego ambasadora Jakowa Bułhakowa i jego agentów dotarła do zwolenników reform, postanowili przyspieszyć plan przegłosowania wielkiej reformy. Wcześniej planowano, że głosowanie nad konstytucją zostanie przeprowadzone 5 maja.W nocy z 2 na 3 maja w domu marszałka Stanisława Małachowskiego podpisano „Assekuracyę” o treści: „W szczerej chęci ratunku ojczyzny, w okropnych na Rzeczpospolitą okolicznościach, projekt pod tytułem Ustawa Rządu w ręku j. w. marszałka sejmowego i konfederacji koronnej złożony do jak najdzielniejszego popierania przyjmujemy, zaręczając to nasze przedsięwzięcie hasłem miłości ojczyzny i słowem honoru, co dla większej wiary podpisami naszymi stwierdzamy”. Był to rodzaj porozumienia politycznego, które miało na celu zapewnienie, że wszyscy, którzy byli za reformą, będą jej bronić przed ewentualnym zablokowaniem czy anulowaniem. Podpisy pod nią złożył marszałek Stanisław Małachowski oraz 83 senatorów i posłów. Rankiem 3 maja 1791 r. po otwarciu obrad sejmowych odczytano odpowiednio dobrane depesze dyplomatyczne wskazujące, że Polsce grozi kolejny rozbiór. Jeden z najważniejszych przedstawicieli obozu reformatorskiego Ignacy Potocki zwrócił się do króla: „abyś nam odkrył widoki swoje ku ratowaniu ojczyzny”. Król Stanisław August Poniatowski odparł, że jest nim uchwalenie wielkiej reformy. Natychmiast przegłosowano uchwalenie Ustawy Rządowej. W tym samym czasie przed Zamkiem Królewskim obstawionym przez dowodzone przez księcia Józefa Poniatowskiego oddziały garnizonu warszawskiego gromadził się rozentuzjazmowany tłum. Wśród niego wieczorem do pobliskiej katedry św. Jana przeszli posłowie na czele z marszałkiem Małachowskim, aby zaprzysiąc nową ustawę. Król do katedry z uwagi na bezpieczeństwo udał się łączącym ją z Zamkiem bezpośrednim przejściem. Król zaprzysiągł konstytucję: „Przysięgłem Bogu, żałować tego nie będę”. Czytaj więcej: Być i nie być izby wyższej parlamentu. Czy Senat jest potrzebny?Jak zmieniła prawo w Polsce? Składająca się z jedenastu artykułów Konstytucja 3 maja, przyniosła ze sobą prawdziwą rewolucję w ustroju Rzeczypospolitej. Była to odpowiedź na chaos i słabość państwa, które przez lata pogrążało się w politycznym marazmie. Najważniejszym krokiem było wprowadzenie monarchii konstytucyjnej – król nie rządził już według własnej woli, lecz jego władza została ograniczona ramami prawa. Władza w państwie została podzielona na trzy niezależne gałęzie: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, co miało zabezpieczyć kraj przed samowolą i nadużyciami.Jednym z najbardziej przełomowych zapisów było zniesienie liberum veto — zasady, która pozwalała każdemu posłowi zablokować decyzje całego Sejmu. Dzięki temu Sejm mógł wreszcie pracować sprawnie i podejmować decyzje, które służyły dobru wspólnemu. Ustawodawcy zdecydowali również, że obrady parlamentu będą zwoływane regularnie, co dwa lata, co miało zapewnić ciągłość i skuteczność w zarządzaniu państwem.Rzeczpospolita pożegnała się też z wolną elekcją, która przez wieki destabilizowała władzę królewską. Od tej pory tron miał być dziedziczny, co miało zagwarantować większą stabilność polityczną. Zmiany dotyczyły także relacji społecznych. Konstytucja przyznała chłopom opiekę prawną państwa i uznała ich za część narodu, a mieszczanom zapewniła częściowe zrównanie praw ze szlachtą. Jednocześnie ograniczono wpływ szlachty nieposiadającej ziemi, pozbawiając ją prawa głosu w sprawach państwa. Był to cios dla demokracji szlacheckiej, ale jednocześnie krok ku nowoczesnemu państwu obywatelskiemu.Upadek Konstytucji i niepodległości Jednak ambitne plany reform zostały brutalnie zniweczone przez interwencję zewnętrzną. Rosja, nieprzychylna wzmocnieniu Polski, a także wewnętrzni przeciwnicy reform skutecznie zablokowali realizację tych zmian. Część wpływowej magnaterii, która nie zamierzała poddać się prawom ustanowionym przez Konstytucję, 14 maja 1792 zawiązała w miasteczku Targowica konfederację w celu jej obalenia. Dzięki presji cesarzowej Rosji Katarzyny II, która liczyła na osłabienie Polski, oraz korupcji wśród krajowych elit, reformy zostały cofnięte, a krótkotrwała nadzieja na odbudowę państwowości Polski zakończyła się klęską. Konstytucja przestała w praktyce obowiązywać 24 lipca 1792 roku, gdy król Stanisław August Poniatowski przystąpił do konfederacji targowickiej. Natomiast 23 listopada 1793 roku została derogowana. Sejm grodzieński uznał wtedy Sejm Czteroletni za niebyły i uchylił wszystkie ustanowione na nim akty prawne.Niedługo po uchwaleniu Konstytucji Rzeczpospolita znalazła się w jeszcze głębszym kryzysie, a jej terytorium w wyniku rozbiorów zostało podzielone między Rosję, Prusy i Austrię, co oznaczało całkowitą utratę niepodległości.Symbol walki i fundament niepodległości Mimo dramatycznego końca Konstytucja 3 maja zyskała nieśmiertelną wartość symboliczną. Choć jej życie polityczne było krótkie, stała się symbolem narodowej determinacji i walki o suwerenność. W okresach rozbiorów, a później w czasach zaborów, była to iskra, która podtrzymywała nadzieję na wolność. W XIX i XX wieku Konstytucja 3 maja inspirowała kolejne pokolenia Polaków, stanowiąc motywację w walce o niepodległość od powstania listopadowego po odzyskanie niepodległości w 1918 roku, a także w czasie II wojny światowej, kiedy walka o wolność Polski była w pełnym toku. Dzięki swojej odważnej treści i dalekosiężnym zamierzeniom Konstytucja 3 maja zyskała również miano „najstarszej konstytucji Europy”, stając się jednym z najważniejszych osiągnięć politycznych w historii kontynentu. Choć zrealizowana jedynie przez krótki czas, pozostawiła trwały ślad w polskim życiu politycznym i była fundamentem wielu późniejszych dążeń do odbudowy państwowości.Święto Narodowe Trzeciego MajaŚwięto Narodowe Trzeciego Maja jest obchodzone w rocznicę uchwalenia w 1791 roku Konstytucji 3 maja. Jej uchwalenie zostało uznane za święto już 5 maja 1791. Jednak w okresie zaborów Polski obchodzenie rocznic Konstytucji 3 maja było zakazane przez wszystkich zaborców. Po odzyskaniu niepodległości uchwałą Sejmu Ustawodawczego rocznica Konstytucji 3 maja z 29 kwietnia 1919 ponownie została uznana za święto narodowe. Przez okres PRL jego publiczne obchodzenie było zabronione, ponownie stało się państwowym świętem w 1990 roku.Oryginał Konstytucji 3 maja. To jedyna okazja w roku W 234. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja w Warszawie każdy będzie mógł obejrzeć oryginał tego dokumentu. To jedyna okazja w roku. Dokument ten, wyróżniony prestiżowym Znakiem Dziedzictwa Europejskiego, wpisany na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata, jest jednym z najważniejszych świadectw historii Polski.Manuskrypt dokumentu będzie wyłożony od godz. 12 do 16 w historycznych wnętrzach Pałacu Raczyńskich przy ul. Długiej 7 w Warszawie. W budynku tym mieści się obecnie Archiwum Główne Akt Dawnych. Archiwum Główne Akt Dawnych pokaże też w ramach Dnia Otwartego inne unikatowe akta, m.in. rękopisy listów króla Stanisława Augusta oraz uniwersały marszałków sejmowych.W programie przewidziano również projekcję filmu dokumentalnego autorstwa prof. Anny Grześkowiak-Krwawicz, który przybliży kontekst powstania Konstytucji 3 maja i sytuację geopolityczną ówczesnej Polski.Wstęp na wydarzenie dla wszystkich będzie bezpłatny.