Jak to zrobić? Niejednokrotnie nie zgadzamy się z obowiązującym w kraju prawem lub chcielibyśmy je zmienić. Jest na to metoda. W listopadzie tego roku na ulicę Warszawy wyszły pielęgniarki. Głośno domagały się większych płac. Ale nie był to zwykły protest. Pielęgniarki chciały przekonać rząd do własnego projektu ustawy o najniższych wynagrodzeniach w ochronie zdrowia. I to też nie był zwykły projekt, bo zmianę w prawie, która miałaby polepszyć ich los opracowały same protestujące w ramach obywatelskiego projektu. Nie każdy jednak wie, jakie znaczenie mają takie ustawy, ile z nich znajduje akceptację parlamentu, a także… jak się za nie zabrać. Obywatelskie projekty ustaw to jedna z form partycypacji obywatelskiej w systemie demokratycznym, w której obywatele mają możliwość inicjowania zmian w prawie i jego kształtowania poprzez bezpośredni wpływ na proces legislacyjny. Choć wymaga to spełnienia określonych warunków formalnych i napotyka na różnorodne wyzwania, stanowi ważny element zaangażowania społecznego, umożliwiający społeczeństwu wpływanie na decyzje polityczne i legislacyjne.Dzięki obywatelskim projektom ustaw, społeczeństwo może zgłaszać propozycje nowych przepisów prawnych lub zmiany już istniejących, które są następnie rozpatrywane przez parlament.Podstawy prawne Obywatelska inicjatywa ustawodawcza w Polsce jest zagwarantowana przez Konstytucję RP (artykuł 118), która mówi, że obywatele mają prawo zgłaszać projekty ustaw, jeśli uzyskają odpowiednią liczbę podpisów popierających taką inicjatywę. Szczegóły dotyczące tej inicjatywy zostały określone w Ustawie o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli (z dnia 24 czerwca 1999 roku).Czytaj także: Średnio ponad cztery ustawy na posiedzenie. Sejm w liczbachPrzebieg procesu obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej 1. Utworzenie Komitetu inicjatywy ustawodawczej Na wstępie grupa co najmniej 15 osób posiadających prawa wyborcze, musi zawiązać komitet inicjatywy ustawodawczej. Gdy uzyska 1000 podpisów osób popierających projekt ustawy, zawiadamia marszałka Sejmu o utworzeniu komitetu, poprzez złożenie stosownego oświadczenia wraz z wymaganymi dokumentami. Marszałek Sejmu ma 14 dni na podjęcie decyzji o przyjęciu zawiadomienia. W przypadku odmowy pełnomocnik komitetu może zaskarżyć decyzję do Sądu Najwyższego. Od momentu ostatecznej pozytywnej decyzji komitet zajmuje się kampanią promocyjną i zbieraniem podpisów. Złożenie projektu ustawy w Sejmie wraz z wymaganą ilością podpisów popierających inicjatywę, musi nastąpić w terminie trzech miesięcy. 2. Treść projektuProjekt ustawy musi być przedstawiony w formie pisemnej i zawierać uzasadnienie. Może dotyczyć każdej dziedziny prawa, ale musi być zgodny z konstytucją oraz innymi aktami prawnymi. Projekty, które są niezgodne z konstytucją, nie będą rozpatrywane przez Sejm. 3. Zbieranie podpisówProjekt ustawy musi być poparty przez co najmniej 100 tysięcy obywateli posiadających prawo wybierania do Sejmu (tzn. pełnoletnich obywateli RP, którzy nie zostali pozbawieni praw publicznych). Podpisy poparcia zbierają wśród obywateli inicjatorzy projektu ustawy. Można to zrobić zarówno osobiście, jak i za pośrednictwem internetu, jeśli prawo na to pozwala. 4. Weryfikacja podpisówPo zebraniu podpisów następuje ich weryfikacja. W Polsce odbywa się to przez Państwową Komisję Wyborczą, która sprawdza, czy podpisy są autentyczne i pochodzą od obywateli uprawnionych do głosowania. 5. Złożenie projektu w SejmiePo zebraniu odpowiedniej liczby podpisów projekt ustawy jest składany w Sejmie, który rozpatruje go jak każdy inny projekt ustawodawczy. W praktyce projekt może być skierowany do odpowiednich komisji, które opracowują opinie i ewentualne zmiany.6. Zakończenie procesuJeśli projekt uzyska poparcie Sejmu, jest procedowany dalej, a ostatecznie może zostać uchwalony. Jeśli Sejm odrzuci projekt, może on zostać ponownie zgłoszony w przyszłości, jednak wymaga to powtórzenia całego procesu zbierania podpisów.Czytaj także: Wolna Wigilia przegłosowana. Sejm niemal jednomyślnyProjekt uchwalony przez Sejm musi zatwierdzić Senat oraz uzyskać podpis prezydenta RP. Następnie publikowany jest w Dzienniku Ustaw.Wyzwania i kontrowersje Obywatelska inicjatywa ustawodawcza stanowi ważny mechanizm demokracji bezpośredniej. Jednak przed inicjatorami projektów pojawiają się jednocześnie pewne wymagania i ograniczenia w tworzeniu treści.Wysokie wymagania formalne – zebranie 100 tysięcy podpisów to duże wyzwanie, które wymaga nie tylko organizacji, ale także mobilizacji obywateli. Dodatkowo weryfikacja podpisów może sprawiać trudności, co może zniechęcać do korzystania z tej formy partycypacji.Ograniczenia w zakresie treści – projekty obywatelskie muszą być zgodne z konstytucją i nie mogą naruszać innych przepisów prawa. To oznacza, że nie każda inicjatywa zyska akceptację Sejmu, nawet jeśli ma duże poparcie społeczne. Rola polityki – Choć obywatelska inicjatywa ustawodawcza daje obywatelom możliwość wpływania na legislację, to jednak ostateczna decyzja należy do polityków. W wielu przypadkach projekty obywatelskie mogą zostać zablokowane lub zmodyfikowane przez większość parlamentarną. Tak stało się m.in. z obywatelskim projektem ustawy STOP 447, który wpłynął w 2020 r. lecz nie został podjęty przez ówczesną władzę. Został odrzucony po pierwszym czytaniu w maju br. Kolejnym projektem była ustawa „Tak dla rodziny, nie dla gender”. Wpłynęła do Sejmu w grudniu 2020 r., a została odrzucona po pierwszym czytaniu w lutym br. Trzeba też wspomnieć o wielokrotnie wnoszonych i odrzucanych projektach dotyczących liberalizacji prawa dotyczącego dostępu do aborcji.Czytaj także: Posłowie zgodni jak nigdy. Ustawa przeszła jednogłośnieProjekty obywatelskich ustaw w 2024 r. W 2024 roku w Sejmie RP procedowano kilka obywatelskich projektów ustaw złożonych w tym samym roku. Były to inicjatywy dotyczące:1. Zmiany ustawy o ochronie zwierząt (druk nr 700) – projekt znany pod hasłem „Stop łańcuchom, pseudohodowli i bezdomności zwierząt” wpłynął do Sejmu we wrześniu. 22 listopada odbyło się pierwsze czytanie w Sejmie. Projekt został skierowany do dalszych prac w komisjach.2. O zobowiązaniu władz publicznych do realizacji inwestycji Centralnego Portu Komunikacyjnego (druk nr 699) - wpłynął do Sejmu we wrześniu. 27 listopada odbyło się pierwsze czytanie, został skierowany do rozpatrzenia w Komisji Infrastruktury.3. O zmianie ustaw w celu wsparcia odbiorców energii elektrycznej, paliw gazowych i ciepła (druk nr 494) – wpłynął do Sejmu w czerwcu, w lipcu odbyło się pierwsze czytanie w Sejmie. 27 listopada projekt został uchwalony przez Sejm.Szczegółowe dane na temat liczby projektów w toku i ich statusu można znaleźć na stronach internetowych Sejmu.Czytaj także: Koniec z wiązaniem psów na łańcuchu? Ponad pół miliona podpisówTe projekty nie zostały rozpatrzone przez Sejm IX kadencjiZgodnie z zasadą dyskontynuacji, obywatelskie projekty ustaw mogą być kontynuowane w nowej kadencji Sejmu, jeśli nie zostały rozpatrzone w poprzedniej. Tak też się stało z dziesięcioma projektami złożonymi podczas IX kadencji Sejmu.Trzy z nich zostały rozpatrzone przez Sejm X kadencji i opublikowane już w Dzienniku Ustaw. Były to ustawy dotyczące: wprowadzenia renty wdowiej, leczenia niepłodności wprowadzając metodę in vitro oraz zwiększenia kwoty renty socjalnej. Cztery zostały przez Sejm odrzucone po pierwszym czytaniu, a trzy kolejne zostały skierowane do dalszych prac w komisjach sejmowych.Czytaj także: Renta wdowia. Nowelizacja ustawy z podpisem prezydenta