Teorie spiskowe łagodzą poczucie braku sensu życia i wyobcowania. Wydawałoby się, że ludzie wierzą w teorie spiskowe, bo chcą zrozumieć coś niewyjaśnionego. Międzynarodowy zespół naukowców przekonuje, że nie ma na to przekonujących dowodów i bada inną hipotezę. Według niej, wiara w teorie spiskowe może pomóc osobom wyobcowanym ze społeczeństwa. Międzynarodowy zespół psychologów postanowił sprawdzić, co sprawia, że niektórzy ufają teoriom spiskowym. Naukowcy zwracają uwagę, że w dotychczasowych badaniach różne cechy osobowości wiązano już z wiarą w takie teorie: lęk, pożądanie kontroli, wiarę w zjawiska paranormalne, narcyzm, niską samoocenę. Ale wśród istotnych uwarunkowań wiary w takie teorie nie wymieniano tzw. Wielkiej Piątki, czyli pięciu podstawowych czynników osobowości: ekstrawersji, neurotyzmu, sumienności, ugodowości i otwartości na doświadczenia.Ogólnie rzecz biorąc – podkreślają naukowcy – dotychczas związki między wiarą w teorie spiskowe a zmiennymi psychospołecznymi były uznawane za niewielkie lub umiarkowane.Autorzy badania koncentrują się jednak właśnie na nich i przekonują, że wiara w teorie spiskowe może łagodzić poczucia braku sensu życia spowodowane alienacją ze społeczeństwa. Innymi słowy: może zapewnić szczęście.Teorie spiskowe a poczucie wyobcowania Popularność teorii spiskowych zwiększa się w czasach kryzysu: codzienne rytuały zostają zakłócone, wzrasta poczucie zagrożenia. Doświadczyliśmy tego w czasie epidemii COVID-19. W mediach społecznościowych roiło się od fałszywych informacji i manipulacji o pochodzeniu wirusa powodującego chorobę czy o szczepieniach. Autorzy pracy opublikowanej w lipcu w czasopiśmie Heliyon przebadali 974 osoby właśnie pod kątem wiary w teorie spiskowe związane z COVID-19. Uczestnicy w pięciostopniowej skali oceniali trafność trzech teorii: – „Koronawirus został opracowany i (umyślnie lub nieumyślnie) uwolniony jako broń biologiczna”;– „Kryzys koronawirusa jest tylko pretekstem polityków do trwałego ograniczenia wolności osobistych obywateli”;– Tajne organizacje wykorzystują obecny kryzys i chcą ustanowić autorytarny porządek świata/Nowy Porządek Świata”.Grupę przebadano również według autorskiej skali zaprojektowanej do pomiaru wyobcowania ze społeczeństwa: poczucia wyobcowania, dyskryminacji, zdrady ze strony społeczeństwa i jego instytucji, a także poczucia naruszenia lub ograniczenia podstawowych praw obywatelskich. Uczestników badania poproszono ponadto o ocenę postrzeganego sensu życia w pięciostopniowej skali. Sprawdzono, czy członkowie grupy postrzegają swoje życie jako ważne, spójne, mające kierunek, znaczące dla innych i przeżywane w poczuciu przynależności. Uczestników zbadano ponadto pod kątem wspomnianych cech osobowości Wielkiej Piątki.„Wiara w teorie spiskowe może złagodzić brak poczucia sensu”Przeprowadzona analiza statystyczna dowiodła główną hipotezę, która zakładała interakcję między wiarą w teorie spiskowe przy wyobcowaniu ze społeczeństwa w dążeniu do osiągniecia poczuciu sensu życia. Jak podsumowują autorzy badania: Stereotypy nie mówią prawdy o zwolennikach teorii spiskowychW czerwcu 2023 roku w Psychological Bulletin pojawiła się analiza 170 prac naukowych dotyczących teorii spiskowych. Jej autorzy odkryli, że najsilniejszymi uwarunkowaniami wiary w teorie spiskowe były postrzeganie zagrożeń w swoim otoczeniu, poleganie na intuicji, posiadania nietypowych przekonań i doświadczeń oraz poczucie wrogości i wyższości wobec innych. Z analizy wyłania się wizerunek wierzących w teorie spiskowe zgoła inny od stereotypowego. „Zwolennicy teorii spiskowych nie są prostymi, czy psychicznie chorymi ludźmi, zgodnie z wizerunkiem regularnie powielanym w kulturze popularnej” – mówi Shauna Bowes, doktorantka psychologii klinicznej na Uniwersytecie Emory cytowana na stronie internetowej Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego. „Wręcz przeciwnie, wielu z nich zwraca się ku teoriom spiskowym, aby zaspokoić osłabione potrzeby motywacyjne i nadać sens cierpieniu i zaburzeniom” – dodaje Bowes. Według autorów opracowania, ludzie dają wiarę teoriom spiskowym z potrzeby zrozumienia i poczucia bezpieczeństwa w swoim otoczeniu, a także w związku z potrzebą poczucia, że społeczność, z którą się identyfikują, jest lepsza od innych.