Powracają propozycje likwidacji Senatu RP. Senat w Polsce powstał z Rady Królewskiej, która funkcjonowała przy monarsze od połowy XIV w. Od 1493 r. był – oprócz Izby Poselskiej i króla – jednym z trzech stanów sejmujących Rzeczypospolitej. Rola tej izby i jej znaczenie zmieniały się w ciągu wieków. Od lat toczą się dyskusje na temat sensu istnienia Senatu i wciąż powracają propozycje jego likwidacji. Senat zwyczajowo nazywany jest wyższą izbą parlamentu. Jednak stu zasiadających w nim senatorów ma mniejszy wpływ na proces kształtowania prawa niż posłanki i posłowie.Izba wyższa parlamentu pełni rolę forum dyskusji i obrad nad ustawami i wnosi poprawki do projektów ustaw przegłosowanych przez Sejm. Ma również prawo złożyć do Sejmu projekty własnych ustaw. Jednakże w Polsce od lat toczą się dyskusje na temat sensu istnienia Senatu oraz jego roli w systemie politycznym.Kiedy powstał Sejm i Senat?Druga Izba polskiego parlamentu powstała z Rady Królewskiej, która funkcjonowała przy monarsze od połowy XIV w. Rada Królewska uczestniczyła też w zwoływanych przez monarchę zjazdach prowincjonalnych i generalnych. Brali w nich udział także: szlachta, przedstawiciele miast i kapituł katedralnych.Zjazdy takie miały swój ceremoniał, którego częścią były wspólne obrady króla i Rady Królewskiej. Pozostali obradowali oddzielnie. Zjazdy generalne stopniowo przekształciły się w Sejm. Począwszy od zjazdu generalnego w Piotrkowie w 1493 r., szlachta wysyłała na nie swoich przedstawicieli – posłów, wybieranych na sejmikach wojewódzkich. W ten sposób powstała Izba Poselska. Radę Królewską zaczęto nazywać Senatem (łac. senatus: rada starszych), a jej członków – senatorami (łac. senex: starzec). W obradach Sejmu uczestniczył również król. Sejm składał się więc z trzech stanów sejmujących: Izby Poselskiej, Senatu i króla. Poza Sejmem Senat nadal funkcjonował jako Rada Królewska.Okres staropolski Początkowo Senat w Sejmie nie miał pozycji samodzielnej i równoprawnej z Izbą Poselską. Sytuację zmieniła konstytucja Nihil novi z 1505 r. , zgodnie z którą król nie mógł stanowić nowego prawa bez zgody stanów sejmujących, czyli Sejmu. Oznaczało to, że Senat jako osobny stan sejmujący uzyskał taką samą pozycję jak Izba Poselska. Od zawarcia w 1569 r. unii polsko-litewskiej nastąpiło połączenie Senatu koronnego i Senatu litewskiego. Stan taki trwał do końca istnienia Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Po śmierci ostatniego Jagiellona w 1572 r. ukształtował się sposób wyboru nowego władcy. Rzeczpospolita stała się monarchią elekcyjną. W czasie sejmu elekcyjnego w 1573 r. uchwalono zbiór głównych zasad ustrojowych państwa (tzw. artykuły henrykowskie), których wybrany król zobowiązywał się przestrzegać. Senat uzyskał nowe kompetencje.Pierwsza połowa XVII w. to czas wzrostu znaczenia Senatu. Największy wpływ na władzę królewską miał tzw. mały Senat, czyli zaufane grono senatorów, z których rad i opinii korzystał król, sprawując władzę. Z powodu konieczności przyjmowania konstytucji sejmowych przez aklamację znaczenia nabrało stosowanie przez Senat w latach 1631–1632 prawa weta w stosunku do praw uchwalonych przez posłów.Koniec XVIII w. przyniósł gruntowne zmiany ustrojowe. Obradujący w latach 1788–1792 Sejm, nazywany Wielkim lub Czteroletnim, 3 maja 1791 r. uchwalił konstytucję, która dokonała przebudowy ustrojowej państwa. Rola Senatu została ograniczona na rzecz Izby Poselskiej. Król przestał być oddzielnym stanem sejmującym, stał się prezydentem Senatu.Konstytucja 3 maja została zniesiona przez Sejm w Grodnie w 1793 r. Podczas tego ostatniego Sejmu Rzeczypospolitej postanowiono o wspólnych obradach obydwu Izb, czyli przyjęto koncepcję Sejmu jednoizbowego. Przywrócono również, zlikwidowaną przez Sejm Wielki, Radę Nieustającą. Po klęsce powstania kościuszkowskiego w 1794 r. dokonano trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej (1795 r.), który położył kres jej istnieniu.Księstwo Warszawskie i Królestwo Polskie W 1807 r. zostało utworzone Księstwo Warszawskie, któremu Napoleon nadał konstytucję. Częściowo uwzględniono polską tradycję, Sejm z składał się z Izby Poselskiej i Senatu. W skład Senatu wchodzili biskupi, wojewodowie i kasztelanowie, mianowani przez króla. Obradowali pod przewodnictwem monarchy lub wskazanego przez niego prezesa.Formalna likwidacja Księstwa Warszawskiego nastąpiła na kongresie wiedeńskim, w 1815 r. W części jego ziem utworzone zostało Królestwo Polskie, połączone unią realną z Cesarstwem Rosyjskim. Według nadanej przez cara konstytucji było ono monarchią konstytucyjną. Władzę ustawodawczą sprawował Sejm, złożony z króla, Senatu i Izby Poselskiej.W wyniku klęski powstania listopadowego konstytucja Królestwa Polskiego w 1832 r. została zastąpiona statutem organicznym, który inkorporował królestwo do Cesarstwa Rosyjskiego jako jego prowincję. Sejm natomiast uległ likwidacji. Druga Rzeczypospolita Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. dopiero konstytucja marcowa z 1921 r. umożliwiła przeprowadzenie wyborów do Senatu, ustanawiając władzę ustawodawczą w postaci dwuizbowego parlamentu. Odbyły się one w 1922 r. Kadencja Izby trwała pięć lat, zasiadało w niej 111 senatorów, co stanowiło 0,25 proc. składu Sejmu. Uprawnienia Senatu były ograniczone. Nie miał on prawa do inicjatywy ustawodawczej, przysługiwało ono Sejmowi i rządowi.Konstytucja kwietniowa z 1935 r. ograniczyła kompetencje parlamentu na rzecz prezydenta, ale jednocześnie wzmocniła pozycję Senatu w stosunku do Sejmu. Powierzyła marszałkowi Izby wyższej, a nie, jak poprzednio, marszałkowi Sejmu, funkcję prezydenta w razie jego śmierci lub niemożności wypełniania obowiązków. To marszałek Senatu przewodniczył także Zgromadzeniu Elektorów i zwoływał połączone Izby.Ostatnie posiedzenie Senatu II RzeczypospolitejW okresie dwudziestolecia międzywojennego pracowało pięć kadencji Senatu: 1922–1927, 1928–1930, 1930–1935, 1935–1938, 1938–1939. Ostatnie posiedzenie Izby odbyło się 2 września 1939 r. przy huku bomb spadających na Warszawę. W czasie obrad uchwalono ustawę usuwającą ograniczenia we wstępowaniu senatorów i posłów do wojska. Ustalono także tryb zbierania się Senatu w zmniejszonym składzie w czasie wojny. Senat i Sejm zostały rozwiązane 2 listopada 1939 r. zarządzeniem prezydenta RP Władysława Raczkiewicza przebywającego na emigracji w Paryżu. Na początku grudnia tego roku zarządził on przeprowadzenie wyborów do obydwu Izb po 60 dniach od zakończenia wojny.Referendum ludowe 1946 r.Po zakończeniu II wojny światowej władze komunistyczne zmierzały do likwidacji dwuizbowego parlamentu. Dlatego odbywały się ataki propagandowe na przedwojenny Senat jako przeciwnika reform. Kulminacją tej akcji było tzw. referendum ludowe, przeprowadzone 30 czerwca 1946 r. Pierwsze z jego trzech pytań brzmiało: „Czy jesteś za zniesieniem Senatu?” Na podstawie sfałszowanych wyników referendum zlikwidowano drugą Izbę. Według oficjalnych wyników „tak” na to pytanie odpowiedziało 68,2 proc. głosujących. Historycy szacują, że za zniesieniem Senatu w rzeczywistości było około 27 proc. uczestników referendum. Społeczeństwo swoim „nie” na pierwsze pytanie protestowało przeciwko narzuconemu przez władze obcemu ustrojowi. Po wojnie, uchwalona 19 lutego 1947 r. tzw. mała konstytucja ustanowiła jednoizbowy parlament, który funkcjonował do 1989 r.Porozumienia Okrągłego StołuW wyniku porozumień Okrągłego Stołu z 5 kwietnia 1989 r., które zapoczątkowały zmiany ustrojowe Polski, przywrócono Senat, a także urząd prezydenta. 4 czerwca 1989 r. przeprowadzono wolne i demokratyczne wybory do Senatu. Wybory do Sejmu nie były w pełni demokratyczne, gdyż opozycji przyznano tylko 35 proc. mandatów. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. utrzymała dwuizbowość władzy ustawodawczej w Polsce. Wybory te okazały się zwycięstwem „Solidarności”. Do Senatu weszło 99 osób rekomendowanych przez Komitety Obywatelskie „Solidarność” i tylko jedna spoza nich. Także w Sejmie wszystkie mandaty, których nie rozdysponowano z góry, zostały objęte przez ówczesną stronę opozycyjną.Pierwsze posiedzenie Senatu 4 lipca 1989 r.Pierwsze posiedzenie Senatu odbyło się na sali obrad Sejmu. Druga izba parlamentu rozpoczęła prace legislacyjne po pięćdziesięciu latach nieobecności w życiu politycznym Polski. Obrady otworzył marszałek senior Stanisław Stomma.Spór o istnienie SenatuW demokracji konstytucyjnej dwuizbowość ma istotne znaczenie ustrojowe. Pozwala na konsekwentne przestrzeganie zasady podziału i równowagi władz: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Jej celem jest ochrona praw jednostki przed niebezpieczeństwami wynikającymi z koncentracji władzy. Powierzenie władzy ustawodawczej zarówno Sejmowi, jak i Senatowi ma zapobiec negatywnym skutkom jej skupienia w obrębie większości parlamentarnej.Mimo że w przeszłości różne osoby czy grupy wyrażały opinie na temat ewentualnej likwidacji Senatu z powodu rzekomego ograniczonego znaczenia tej izby, to obecnie jest to temat raczej marginesowy w dyskusjach publicznych.W latach 2001 i 2002 Sojusz Lewicy Demokratycznej opowiadała się za likwidacją Senatu. Tę propozycję popierała wówczas Unia Pracy, natomiast sprzeciwiło się jej Prawo i Sprawiedliwość.W 2005 roku Platforma Obywatelska wpisała do swojego programu obietnicę likwidacji Senatu. Pytanie o jej zniesienie znalazło się m.in. w 2005 roku w projekcie referendum w sprawie zmian w konstytucji pod hasłem „4 razy tak” (chodziło też o zmniejszenie liczy posłów o połowę, zniesienie immunitetu parlamentarnego oraz wprowadzenie ordynacji większościowej).Po wygranych wyborach parlamentarnych w 2007 roku Platforma Obywatelska nadal popierała likwidację Senatu, jednak nie miała większości konstytucyjnej niezbędnej do likwidacji izby wyższej. Gdy w drugiej kadencji PO poprzez poparcie polityków SLD, Twojego Ruchu, PSL i Solidarnej Polski mogła uzyskać potrzebną większość, przeciwko takiej decyzji zaczęli wówczas protestować senatorowie PO. Konwencja Krajowa SLD opowiedziała się za likwidacją Senatu. Jej delegaci zaapelowali do klubu parlamentarnego SLD o podjęcie prac legislacyjnych, które umożliwią zmianę konstytucji i wprowadzenie od nowej kadencji jednoizbowego parlamentu.W latach 2011-2015 w sprawie likwidacji Senatu naciskało SLD twierdząc, że jest niepotrzebny i kosztowny. PiS konsekwentnie popierał istnienie Senatu, o czym świadczyć może wypowiedź ówczesnej marszałek Sejmu Elżbiety Witek z 2015 r. – Naszą tradycją od zawsze był dwuizbowy parlament. Poza tym sposób uchwalania ustaw już niejednokrotnie pokazał, że gdyby nie było Senatu, to liczba bubli prawnych byłaby jeszcze większa – mówiła.Obecnie rządząca Koalicja Obywatelska ma większość w Senacie. Dlatego z jej strony obecnie nie ma mowy o likwidacji Senatu. Źródła:Aldona Podolska-Meducka: „Historia polskiego Senatu”Fragmenty wydawnictwa "Początki pracy odrodzonego Senatu" Dorota Mycielska, Jarosław Zawadzki