Zachód wobec rosyjskiej wojny na Ukrainie

Obraz Zachodu jako wspólnoty wolnego świata, który wykształcił się w umysłach Polaków w epoce zimnej wojny, był daleko idącym uproszczeniem. Ten powierzchowny ogląd rzeczywistości został utrwalony przez proces przystępowania Polski do Unii Europejskiej, kiedy to wysiłkiem unijnym i własnym edukowano obywateli Rzeczypospolitej w zakresie wiedzy na temat integracji europejskiej, ukazując jej naturę w wyidealizowanej formie. Unia Europejska jawiła się jako wspólnota wiodących cywilizacyjnie państw świata, których elity polityczne, wyrzekłszy się egoizmów narodowych, dbają wyłącznie o dobro wspólne.

Główną troską państw bogatszych i silniejszych należących do UE, w myśl tej wizji, miałoby być podniesienie w imię solidarności europejskiej poziomu dobrobytu państw biedniejszych i słabszych, będących członkami tej organizacji. W Brukseli miałoby się przy tym mieścić centrum polityczno-cywilizacyjne, cechujące się „wyższą mądrością” i „wyższą moralnością” niż narodowe centra władzy, a już z całą pewnością niż centrum polskie w Warszawie. Pogląd ten ulegał naturalnej erozji w miarę nabywania doświadczeń co najmniej od 2005 r. (Spór o system głosowania w Radzie UE – znany jako „Nicea czy Lizbona” – ze słynnym „Nicea o muerte!” Jana Marii Rokity, wypowiedzianym z trybuny sejmowej w imieniu PO).

Dziś w obliczu wielkoskalowej rosyjskiej inwazji na Ukrainę naiwny obraz Zachodu jako wspólnoty kierującej się wartościami, a nie interesami, ulega rewizji.

Czytaj więcej w raporcie: Wojna na Ukrainie

Otwarte i brutalne gwałcenie fundamentalnych wartości cywilizacji zachodniej jest oczywiście kosztowne politycznie, czego właśnie doświadcza Rosja. Aspekt moralny polityki jest, choć ważnym, to jednak jedynie jednym z czynników kształtujących naturę relacji międzynarodowych z udziałem Zachodu. Świat jest bardziej skomplikowany, a to czy inne państwa popierają, czy też nie, teraz, czy w przeszłości słuszną sprawę walki o wolność (dziś jest to sprawa ukraińska, kiedyś – co nadal dobrze pamiętamy – była to sprawa polska), wynika z kalkulacji ich interesów i to nie tych realnych, ale takich, jak je widzą ich elity polityczne, a te wszak mogą się mylić i często się mylą. Decyzje nie są jednak podejmowane na podstawie rzeczywistości, lecz na podstawie jej obrazu istniejącego w umysłach decydentów.

Obraz ten zatem, bez względu na to czy jest fałszywy czy prawdziwy, jest częścią realiów politycznych, takich jak dywizje na froncie, materiały wojenne w magazynach czy zasoby finansowe państwa. Podobnie jest zresztą także z nastrojami, sympatiami, mitami czy fobiami żywionymi przez opinie publiczne różnych krajów. Są faktami politycznymi bez względu na to czy są fałszywe, czy prawdziwe. Współczesny Zachód podlega tym regułom, jak zawsze i jak wszędzie. Są to bowiem ogólnoludzkie reguły gry politycznej.

Obraz Zachodu, jako obszaru demokracji, dobrobytu, rządów prawa i praw człowieka jest zasadniczo prawdziwy, trzeba jednak pamiętać, że „raj na ziemi” obiecywali komuniści, zaś realni ludzie są grzeszni i żadne ich dzieła nie są doskonałe. Nie jest też odkryciem, że o szlachetność działań łatwiej w dobrej koniunkturze, a problemy są probierzem realnego oddania wyznawanym publicznie wartościom. Tymczasem Zachód wstrząsany jest rozlicznymi kryzysami. USA – kryzysem wewnętrznym – najsilniej objawionym przy tranzycie władzy od Donalda Trumpa do Joe Bidena, a Unia Europejska całą serią problemów od kryzysu finansów strefy euro z lat 2008-2012, przez kryzys imigracyjny lat 2015-2016, brexit 2016-2020, kryzys COVID-owy 2019-202(?), po obecną inwazję rosyjską na Ukrainę, będącą spektakularną klęską unijnej polityki wschodniej, prowadzonej przez tandem niemiecko-francuski, a symbolizowanej przez format normandzki i biznesowo-korupcyjne związki jej elit z Rosją. UE w 2011 r. poniosła także klęskę w zakresie swej polityki śródziemnomorskiej, której celem była stabilizacja południowego sąsiedztwa Europy, unicestwiona przez „arabską wiosnę”. Mnogość wyzwań skutkuje syndromem „krótkiej kołdry” – rywalizacją o ograniczone zasoby, które można przeznaczyć na rozwiązanie problemów mieszczących się w zakresie priorytetów tych czy innych państw. Na rozwiązanie wszystkich nie starczy środków.

To czy jakieś państwo popiera Ukrainę w jej walce z moskiewskim najazdem, a wschodnią flankę NATO w jej dążeniu do skutecznego odstraszania Kremla i w jakiej to czyni skali czy też jedynie poparcie to udaje zależy od interesów danego państwa tak jak je widzą jego elity polityczne i jego obywatele. To z tej przesłanki wynika obecny podział Zachodu na „obóz sprawiedliwości” domagający się przykładnego ukarania agresora i „obóz pokoju”, żądający jak najszybszego „zaprzestania przelewu krwi” w formule „ziemia za pokój”, czyli cesji terytorialnych na rzecz Rosji i „niedrażnienia Moskwy rozbudową infrastruktury wojskowej NATO” na wschód od Niemiec. Przyjrzyjmy się zatem przez pryzmat tego podziału stosunkowi Zachodu do wojny na Ukrainie, analizując w tym kontekście interesy jego najważniejszych państw.

„Obóz sprawiedliwości”

Narody frontowe wschodniej flanki NATO: Rosja uderzając na Ukrainę naruszyła wszelkie reguły prawa międzynarodowego. Jej kolejne agresje, poczynając od 1992 r., gdy przemocą oderwała od Gruzji Osetię Południową i Abchazję, a od Mołdawii Naddniestrze, inspirując i wspierając zbrojnie lokalne separatyzmy, przez eksterminacyjną I i II wojnę czeczeńską, agresję na Gruzję z 2008 r., utrwalającą zdobycze z początku lat 1990. i zbrojny zabór Krymu oraz części Donbasu w 2014 r., aż po obecną pełnoskalową inwazję na Ukrainę z 24 lutego 2022 r., potwierdzają, że państwo moskiewskie jest państwem rozbójniczym. Narody sąsiadujące z nim i mające długie i gorzkie doświadczenie tego sąsiedztwa, czują się zagrożone. W zwycięstwie Ukrainy upatrują gwarancji własnego bezpieczeństwa.

Wojna obronna, toczona przez Ukraińców, jest dla tych narodów wojną zastępczą (proxi war) – jest ich wojną, choć nie ich żołnierze na niej giną. Mają one świadomość, że wynik tej wojny rozstrzygnie także o ich losach, więc wspierają Ukrainę we wszelki możliwy sposób, wyjąwszy bezpośredni udział w walce. Do tej grupy państw należy Polska i państwa bałtyckie oraz w znacznej mierze Szwecja i Finlandia. Ciekawym przypadkiem jest Słowacja – kraj o starych – sięgających XIX wieku tradycjach panslawistyczno-moskalofilskich, który jednak zdecydowanie stanął w obozie twardych popleczników Ukrainy. Nie bez znaczenia jest tu fakt słowackich obaw przed Węgrami i obraz Węgier jako sojusznika Rosji (opisanie tego czy i na ile jest to obraz prawdziwy, wymagałoby odrębnego artykułu, ale jak wskazałem wyżej, decyzje podejmowane są nie na bazie rzeczywistości, lecz wyobrażenia o niej). Czechy, dotknięte zamachami rosyjskich służb specjalnych na magazyny wojskowe w 2014 r., które pociągnęły za sobą śmierć obywateli czeskich, żywo odczuwają rosyjskie zagrożenie i także dołączyły do tego obozu. Poniżej oczekiwań angażuje się zaś niestety Rumunia, mimo faktu, że także los Mołdawii rozstrzyga się właśnie na polach bitew Ukrainy. Opanowanie przez Rosję wybrzeży Morza Czarnego aż po Odessę i Naddniestrze przesądziłoby bowiem także losy Kiszyniowa, niezdolnego do samodzielnej skutecznej obrony.

Stany Zjednoczone są supermocarstwem, którego poparcie rozstrzygnie na dłuższą metę o losie Ukrainy. Amerykanie za główne dla siebie wyzwanie uznają jednak Chiny, nie Rosję. Celem polityki Waszyngtonu od dwóch dekad było oderwanie Moskwy od Pekinu. Temu służyły wszystkie kolejne resety od czasów Baracka Obamy począwszy, aż po zgodę Joe Bidena na Nord Stream II, przedłużenie New START (układu o redukcji strategicznych broni jądrowych) na warunkach Kremla, spotkanie Biden-Putin i niewczesne uwagi prezydenta USA o tym, że „mniejsze wtargnięcia wywołają słabszą reakcję”.

Stany Zjednoczone gotowe były zapłacić Rosji cenę polityczną uznania jej strefy wpływów na wschód od granic NATO, byleby tylko zerwać współpracę rosyjsko-chińską. Strefa wpływów to jednak co innego niż brutalny podbój z zamiarem likwidacji państwowości dużego europejskiego kraju. Rosja na dodatek nie zamierza osłabiać swych związków ani z Chinami, ani z Iranem, ani z wrogimi USA reżimami na Kubie, w Wenezueli i w Nikaragui. Klęska armii rosyjskiej zadana jej przez Siły Zbrojne Ukrainy pod Kijowem pokazała przy tym Amerykanom, że ich cel – pozbawienie Chin sojusznika „wagi ciężkiej”, za jakiego uchodziła Rosja, możliwy jest do realizacji nie poprzez „przekupywanie” Rosji ustępstwami co do jej ambicji imperialnych w Europie Środkowowschodniej, lecz przez jej pobicie rękoma ukraińskich żołnierzy, których w tym celu trzeba dozbroić. Prestiżowa porażka USA w Afganistanie spowodowała ponadto konieczność zatarcia wrażenia słabości, które pozostawiła. Program land & lease (o pożyczce i dzierżawie) w wysokości 40 mld dolarów na dozbrojenie Ukrainy, przyznany Kijowowi przez Waszyngton, stworzył sytuację, w której ewentualna przegrana Ukraińców byłaby także klęską wizerunkową Stanów Zjednoczonych. Zaczęłyby one być postrzegana jako niezdolne do przeciwstawienia się agresji mocarstw despotycznych na zaprzyjaźnione demokracje, co zachęcić by mogło Chiny do próby siłowego rozwiązania kwestii Tajwanu. Amerykanie oczywiście o tym wiedzą. Zwycięstwo Ukrainy (wyparcie najeźdźców z terytorium państwa ukraińskiego) leży więc w ich żywotnym interesie.

Wielka Brytania zawsze przeciwdziałała wytworzeniu się systemu hegemonii jednego mocarstwa na kontynencie europejskim. W ubiegłych stuleciach walczyła przeciw dominacji francuskiej (od wojen Ludwika XIV po wojny napoleońskie), potem rosyjskiej (wojna krymska i sojusz z Japonią z 1902 r.), i wreszcie niemieckiej (I i II wojny światowe).

Klęska Ukrainy oznaczałaby redukcję wpływów amerykańskich w Europie, bezpośrednie zagrożenie przez Rosję proamerykańskich dotąd państw wschodniej flanki UE i NATO i poddanie ich presji niemiecko-rosyjskiej w kierunku osłabienia więzi transatlantyckich. Wiodłoby to do wytworzenia systemu koncertu mocarstw niczym system wiedeński po roku 1815 czy Bismarckowski po 1871, z udziałem Niemiec i słabnącej Francji, ale z dominującą rolą Rosji, wyparciem wpływów USA z Europy i odsunięciem na bok Wielkiej Brytanii, która tym razem, nie będąc już światowym imperium, którym była w XIX w., nie weszłaby w nową epokę splendid isolation (wspaniałej izolacji), lecz uległaby marginalizacji. Londyn, dysponujący najlepszą armią ekspedycyjną w Europie, odsunięty po brexicie od wpływu na decyzje UE, w związkach z Europą Środkową (od Skandynawii po Rumunię z Polską i Ukrainą w roli głównej, kotwiczącą w obawie przed Rosją wpływy mocarstw anglosaskich na kontynencie) upatruje szansy na wzrost swej pozycji międzynarodowej.

„Obóz pokoju”

Niemcy są mocarstwem gospodarczym i handlowym, którego pomyślność i dobrobyt jego obywateli zależą od eksportu niemieckich produktów i usług. Wojna niszczy handel, a sankcje nałożone na Rosję podważają sens dwudziestoletnich wysiłków niemieckich. Przez ostatnie dwie dekady Niemcy inwestowały bowiem intensywnie w rozwój infrastruktury przesyłu rosyjskiego gazu na Zachód z ominięciem państw tranzytowych (Ukrainy, Białorusi i Polski). Temu służyły Nord Stream I i II. Miało to zapewnić Niemcom pozycje monopolisty w zakresie dystrybucji rosyjskiego gazu w Unii Europejskiej. W połączeniu z forsowaną przez Berlin polityką klimatyczną UE, wykluczającą energetykę węglową i dopiero ostatnio, pod naciskiem Francji, niechętnie godzącą się na uznanie energetyki jądrowej za „zieloną”, miało to uzależnić energetycznie od Niemiec całą wschodnią flankę UE. Dodajmy, że to Niemcy są głównym producentem paneli słonecznych i wiatraków, kluczowych dla przestawienia gospodarki na wykorzystanie odnawialnych źródeł energii – OZE. Jest to energia droga i bez administracyjnego podwyższania kosztów jej produkcji ze źródeł alternatywnych wobec OZE nie wygrałaby konkurencji rynkowej. Obok względów gospodarczych Niemcy motywowane są także szerokimi resentymentami antyamerykańskimi i odziedziczoną po II wojnie światowej mentalną niezdolnością do wchodzenia w konflikt z Rosją. Zwycięstwo Ukrainy wiodłoby zaś do powstania silnego bloku państw od Skandynawii przez państwa bałtyckie, Polskę i Ukrainę aż po Rumunię, o mocnym poczuciu zagrożenia rosyjskiego, szukających oparcia w USA i wrogich wznowieniu kontaktów gospodarczych UE z Rosją na zasadzie business as usual. To dla Niemiec scenariusz koszmarny.

Francja, od czasów generała de Gaulle’a dystansuje się od Stanów Zjednoczonych, ma żywą pamięć sojuszu z Rosją z 1892 r., który był podstawą jej przetrwania w latach I wojny światowej, silną tradycję lewicową, uznająca moskiewską wersję roli ZSRR w II wojnie światowej i przede wszystkim ma interesy skoncentrowane w basenie Morza Śródziemnego i w Afryce, a nie w Europie Środkowowschodniej, której problemy (wojna na Ukrainie) z perspektywy Paryża, odciągają siły i środki UE od kierunków dla Francji priorytetowych. Rosja, dostarczając rakiety nośne, jest także ważnym partnerem Francji w zakresie budowy francuskiej sieci satelitarnej.

Moskwa do czasu brutalnej wielkoskalowej agresji na Ukrainę mogła uchodzić raczej za partnera w osłabianiu wpływów amerykańskich, niż za wroga (Wszak od upadku ZSRR trudno sobie wyobrazić rosyjski najazd na Francję). Po 24 lutego otwarte przyznawanie się do takiej wizji świata stało się bardzo niezręczne. Zarówno francuska lewica (Jean-Luc Mélenchon), jak i prawica (Marine Le Pen, Éric Zemmour), a także mainstream (reprezentowany przez urzędującego prezydenta Emmanuela Macrona) mają jednak silne tendencje prorosyjskie i dążą do jak najszybszego wznowienia „normalnych relacji z Moskwą”, starając się zdobyć dla Francji pozycję państwa, które zostanie zapamiętane w Moskwie, jako to, które proces ów zainicjowało. Ten prosty obraz komplikowany jest jednak narastającymi sprzecznościami rosyjsko-francuskimi w Afryce, gdzie aktywność grupy Wagnera („prywatnych” najemników rosyjskich, będących nieformalnym narzędziem Kremla) w Mali stoi w wyraźnej opozycji do interesów francuskich.

Włochy, podobnie jak Francja, patrzą na południe, nie na wschód. Borykając się z głębokim zadłużeniem i z presją imigracyjną z basenu Morza Śródziemnego i z Afryki, postrzegają wojnę na Ukrainie jako wydarzenie tworzące konkurencję polityczną i finansową w stosunku do potrzeb i priorytetów włoskich. Od Francji Włochy różnią się jednak zasadniczo w zakresie rozumienia europejskiej autonomii w dziedzinie bezpieczeństwa, uważając ją za uzupełnienie zaangażowania amerykańskiego, a nie jego zastąpienie w „architekturze bezpieczeństwa” Starego Kontynentu.

Hiszpania, doświadczona rosyjskim poparciem dla separatyzmu katalońskiego, ma spośród państw położonych na południowej flance UE najbardziej realistyczny obraz zagrożenia płynącego z Moskwy. Ma jednak także silne partie lewicowe, które z sympatią patrzą na tradycje sowieckie oraz oczywiste priorytety śródziemnomorskie, a nie wschodnie. Leży na drugim krańcu Europy, nie jest wielkim mocarstwem i jej zaangażowanie w naszym regionie siłą rzeczy nie ma charakteru strategicznego.

Wnioski

Poparcie dla broniącej się przed rosyjskim najazdem Ukrainy lub jego brak, podobnie jak poparcie dla wzmocnienia wschodniej flanki NATO, są funkcją interesów poszczególnych państw tak, jak są one rozumiane przez ich elity polityczne i obywateli, gotowych lub nie do poświęceń (póki co materialnych) na rzecz zatrzymania ekspansji rosyjskiej.

Z punktu widzenia Polski kluczowa jest rola samej Ukrainy (bez której heroicznej obrony, Zachód po słownych protestach zaakceptowałby akcję rosyjską) i mocarstw anglosaskich oraz państw wschodniej flanki NATO, która poprzez przystąpienie Finlandii i Szwecji do Sojuszu zaczyna być geograficznie tożsama ze wschodnią flanką UE. Największym państwem w tej ostatniej grupie jest Polska i to ona poza USA dostarcza największej pomocy materialnej Ukrainie. Rolą dyplomacji ukraińskiej i polskiej jest przekonywanie Amerykanów o żywotnym dla interesów USA znaczeniu obecnego starcia z Rosją i roli w niej Kijowa i Warszawy.

Sojusz polsko-ukraiński, dozbrojony przez Stany Zjednoczone, będzie w stanie zatrzymać Rosję, przejąć na swe barki część dźwiganych dotąd przez Amerykanów ciężarów stabilizacji europejskiej (czego nie chcą podjąć się Niemcy), utworzyć chłonny rynek dla amerykańskiego przemysłu zbrojeniowego i dla amerykańskiego gazu, wyczerpać siły Rosji tak, by stała się nieistotnym partnerem dla Chin i by nie była w stanie wspierać antyamerykańskich reżimów w Ameryce Łacińskiej i na Bliskim Wschodzie. To dużo, zważywszy, że nic tak nie wiąże ze sobą różnych państw, jak wspólnota interesów strategicznych.

Zobacz także: Czego uczy nas wojna na Ukrainie?

#rosja #wojna #nato #unia europejska #przemysław żurawski vel grajewski