Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Żołnierze wyklęci, wzór patriotyzmu i walki z rosyjskim imperializmem

Tegoroczne świętowanie Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych ma wyjątkową wymowę. Walka z Niemcami podczas II wojny światowej, kontynuacja walki z Rosjanami lub funkcjonariuszami komunistycznych władz zainstalowanych w Polsce, tragiczna śmierć, nierzadko poprzedzona zdradą, pogrzebanie w nieznanym miejscu, próba wykreślenia z historii w czasach PRL, moralne zwycięstwo potwierdzone po latach w wolnej Polsce. Tak wyglądały losy wielu niezłomnych patriotów, żołnierzy wyklętych, które układają się w wyjątkowy archetyp. Tegoroczne świętowanie Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych ma jednak wyjątkową wymowę z uwagi na toczącą się za naszymi granicami wojnę z rosyjskim agresorem. Żołnierze wyklęci mają wiele twarzy; to między innymi niezłomny konspirator rotmistrz Witold Pilecki, odważna sanitariuszka Danuta Siedzikówka „Inka”, waleczny Zygmunt Szendzielarz „Łupaszko”, szlachetny Jan Rodowicz „Anoda”. To symbole walki z dwoma zbrodniczymi totalitaryzmami – niemieckim nazizmem i rosyjskim komunizmem . Szacuje się, że przez wszystkie organizacje i grupy konspiracyjne przewinęło się od 120 do 180 tys. osób. W ostatnich dniach II wojny światowej przeciwko komunistom walczyło około 80 tys. partyzantów. Wielu złożyło broń i rozpoczęło życie w cywilu, inni trwali w oporze. Ostatni żołnierz niezłomny, Józef Franczak „Lalek” z oddziału kpt. Zdzisława Brońskiego „Uskoka”, zginął w obławie w Majdanie Kozic Górnych pod Piaskami (woj. lubelskie) ponad 18 lat po wojnie – 21 października 1963 r. Komuniści brutalnie rozprawiali się żołnierzami wyklętymi, mordowali ich w obławach, katowniach, wykonywali egzekucje, które były mordami sądowymi . Prof. Jan Żaryn szacuje, że ponad 20 tys. żołnierzy zginęło bądź zostało zamordowanych skrytobójczo lub w więzieniach NKWD i Urzędu Bezpieczeństwa. Ciał wielu nigdy nie odnaleziono. Część wywieziono na Wschód, wielu skazano na kary więzienia. Podkomendny „Łupaszki” Wyklętych łączy przede wszystkim gotowość do oddania życia za wolną i niepodległą Polskę i wielu oddało za nią życie. Wielu łączył także podobny życiorys. Jego koleje w zaskakujący sposób układają się topos romantycznego bohatera. Wydaje się, że jak w soczewce historia pokolenia skupia się w osobie Zdzisława Badochy „Żelaznego”, żołnierza Armii Krajowej, zaś w latach powojennych dowódcy 2. szwadronu 5 Wileńskiej Brygady AK, podkomendnego „Łupaszki”. Urodził się 23 marca 1925 r. w Dąbrowie Górniczej i tu spędził pierwszych kilka lat życia, ale potem wraz z rodziną podążał za ojcem Romanem, którego służba w Korpusie Ochrony Pogranicza rzuciła na Kresy. Najpierw Badochowie mieszkali w Ludwikowie na Polesiu, potem w Czudzinie w ówczesnym powiecie Łuninieckim.W 1937 r. rodzinę znów przerzucono, tym razem do Nowo Święcian na Wileńszczyźnie. Wiadomo, że Zdzisław był pilnym i grzecznym uczniem, miał zawsze bardzo dobre wyniki w sporcie. Rodzice od małego uczyli go patriotyzmu, również w postaci zaangażowania w życie lokalnej społeczności. Wspierali między innymi akcję dożywiania młodzieży szkolnej. W wieku 13 lat Zdzisław wstąpił do Związku Harcerstwa Polskiego. Został członkiem drużyny harcerskiej im B. Głowackiego w Nowo Święcianach, podległej Komendzie Wileńskiej Chorągwi Harcerzy. Krzyż harcerski otrzymał od harcmistrza Józefa Maciusowicza, swojego późniejszego nauczyciela biologii w Państwowym Gimnazjum im. Józefa Piłsudskiego w Święcianach. Szkoła ukształtowała bohatera Szkoła, którą ukończył między innymi słynny pilot Franciszek Żwirko, miała decydujący wpływ na życie Zdzisława. Poznał tu wiele kolegów i koleżanek, z którymi już wkrótce konspirował w ramach Armii Krajowej . Przyjaźnił się z późniejszymi żołnierzami 5 Wileńskiej Brygady AK, sanitariuszkami Lidią Lwow „Lalą” czy Janiną Wasiłojciówną „Jachną”. Połączyły ich szkolne ławki, ale przyjaźń została dodatkowo scementowana podczas rosyjskiej i niemieckiej okupacji. Niektórzy towarzysze będą z nim aż do jego tragicznej śmierci . Inni wcześniej zapłacili życiem za miłość do Polski. Jak przyjaciel Zdzisława Stanisław Dybowski, również utalentowany narciarz, później żołnierz 5 Wileńskiej Brygady AK peudonim Ćwiartka, który poległ w zwycięskiej bitwie z Niemcami pod Worzianami 31 stycznia 1944 r. „Badocha cieszył się znacznym autorytetem wśród kolegów. Opanowany i stanowczy, potrafił utrzymać mores wśród rozbrykanych uczniów dojeżdżających kolejką z Nowych Święcian do szkół w Święcianach” – wspominał kolega szkolny Stanisław Szostak. „On był bardzo na serio, patrzył na to tak lekko z góry, charakteryzowała go postawa zdyscyplinowana, kojarzył mi się bardziej z sylwetką kadeta niż ucznia” – opisał Zdzisława Henryk Kiwiński.Uczniowie mieli też przykłady idące od nauczycieli. Dyrektorem szkoły w Święcianach był Władysław Luro, oficer w stanie spoczynku, „człowiek który kochał wojsko i żołnierską postawę wychowanków” – jak wspominał Kiwiński. Był też nauczyciel biologii, harcmistrz Maciusowicz. Obydwu zamordowało NKWD po wkroczeniu sowietów do Polski w 1939 r. Dorastanie pod okupacją II wojna światowa zaważyła na życiu Zdzisława i jego kolegów. Przed niemiecką i rosyjską agresją ukończyli tylko jedną klasę gimnazjum, dorastali pod okupacją. Ojciec Zdzisława brał udział w kampanii wrześniowej. Pojawiły się pogłoski, że zginął pod Grodnem. Gdy syn się o tym dowiedział, wsiadł na rower i pojechał do tego miasta (około 250 km!). Pogłoski okazały się jednak fałszywe. Badocha senior został jedynie internowany na terenie Litwy. We wrześniu została za to aresztowana przez NKWD matka Wanda, ale na szczęście zwolniono ją. Ponownie trafiła do aresztu – z synem – tym razem litewskiego, ale już kierowanego przez komunistów w kwietniu 1940 r. Zarzut – przynależność do polskiej organizacji konspiracyjnej. Zwolniono ich, ale zaraz wywieziono na dwa miesiące do obozu pracy na Litwie . Kolejne aresztowanie przyszło w 1941 r. NKWD osadziło Badochów w więzieniu w Wilnie. Po zwolnieniu Zdzisław, wówczas 17-letni, dołączył do konspiracji. Przysięgę złożył po kilku miesiącach współpracy z AK w czerwcu 1942 r. Do jego zadań należało między innymi gromadzenie i magazynowanie broni oraz innego ekwipunku . Posłużył on później do zorganizowania pierwszego zbrojnego oddziału partyzanckiego na Wileńszczyźnie, dowodzonego przez por. Antoniego Burzyńskiego „Kmicica”, zdradziecko zamordowanego przez sowieckich partyzantów w 1943 r. Badocha został żołnierzem 23 Ośrodka Dywersyjnego Ignalino – Nowe Święciany. Przyjął pseudonim „Żelazny”. Jako dowódca patrolu był razem z kolegami odpowiedzialny za sabotaż na komunikacyjnych szlakach kolejowych. Zatrudnił się w związku z tym na stacji kolejowej Nowo Święciany. Spotkania konspiracyjne odbywały się między innymi w mieszkaniu Badochów. Tu się naradzano czy przyjmowano przysięgę od nowych członków AK. Dusza zespołu „W pierwszym okresie działania wybitnie wyróżniał się w działalności Zdzisław Badocha który był duszą całego zespołu(…) jego uważałem za wzór postępowania a we wszystkich sprawach zwracałem się do niego. Dowódcę patrolu widywałem bardzo rzadko, wobec wszelkich informacji, jakie posiadałem, przekazywałem dla Zdzisława Badochy, który swoim postępowaniem i zachowaniem wyróżniał się nad nami, którego uważaliśmy za swego dowódcę (…)” – wspominał Władysław Szanter, kolega z AK i pracy na stacji w Nowo Święcanach. Zwrot w życiu „Żelaznego” nastąpił w marcu 1944 r. Został zdekonspirowany podczas akcji otwierania wagonów. Obawiając się zatrzymania, uciekł do oddziału partyzanckiego. Przydzielono go do kompanii szturmowej w plutonie dowodzonym przez ppor Mieczysława Kitkiewicza „Kitka” w ramach 5 Wileńskiej Brygady AK mjr Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”. W nowym oddziale poznał żołnierzy, którzy towarzyszyli mu do końca – Henryka Wieliczkę „Lufę” i Jerzego Lejkowskiego „Szpagata”. Z tego grona tylko Lejkowski dożył wolnej Polski, choć w PRL został aresztowany i torturowano go podczas śledztwa oraz wydano nań wyrok śmierci. Dowódca brygady wiedział, że sowietom nie wolno ufać i nie wziął udziału w operacji „Ostra Brama”, czyli uderzeniu oddziałów Armii Krajowej na Wilno. Postąpił słusznie. Sowieci rozbroili oddziały AK i aresztowali Polaków. Wielu zostało zamordowanych . „Łupaszko” wydał rozkaz przedarcia na zachód, ale po okrążeniu rozwiązał oddział i polecił podkomendnym przebijać się na własną rękę. #wieszwiecej Polub nas „Żelazny” razem między innymi z „Lufą” i „Szpagatem” przedzierał się w kierunku Białostocczyzny. Po zatrzymaniu dołączył do Ludowego Wojska Polskiego, ale już w październiku ponownie przeszedł do konspiracji w okolicach Bielska Podlaskiego. Towarzyszył mu między innymi Leon Beynar, po wojnie wybitny, ale i tragiczny historyk, posługujący się nazwiskiem Paweł Jasienica. W kwietniu 1945 r. „Łupaszko” odtworzył 5 Wileńską Brygadę Armii Krajowej, zaś Badocha objął funkcję dowódcy plutonu w 4 szwadronie dowodzonym przez por Mariana Plucińskiego „Mścisława”, na którym w czerwcu 1946 r. komuniści popełnili mord sądowy. „Żelazny” wyróżniał się i szybko awansowano go na kaprala. Wojna trwała dla oddziału 19-letni żołnierz był pomysłowy i odważny. Przeprawił swój szwadron przez most na Bugu po zaskoczeniu i rozbrojeniu wartownika. Szendzielarz bardzo cenił ofiarnego podkomendnego i wielokrotnie wyznaczał do ochrony osobistej. 15 sierpnia 1945 r. awansował go do stopnia podporucznika czasu wojny. Choć III Rzesza od kilku tygodni należała do przeszłości, wojna wciąż trwała dla oddziału. Jesienią tego roku „Łupaszko” rozwiązał brygadę. „Żelazny” razem z przyjaciółmi „Lufą” i „Szpagatem” oraz Leonem Smoleńskim „Zeusem” pojechali do Dąbrowy Górniczej, w rodzinne rejony Badochy, który chciał się spotkać z rodziną . Udało się, ale więcej bliskich już nie zobaczył. Pod koniec roku ponownie dołączył do „Łupaszki” i wznowił działalność bojową, tym razem w okolicach Sztumu na Pomorzu. Na początku 1946 r. powstało kilka patroli dywersyjnych, które zbierały środki na działalność konspiracyjną, między innymi broń, pieniądze czy lekarstwa. Atakowano także działaczy komunistycznych. „Żelazny” dowodził jednym z patroli, za podkomendnych miał głównie harcerzy z Wileńszczyzny. Grupa celowała między innymi w ataki na kasy monopoli spirytusowych, co było pośrednio realizacją prawa harcerskiego . Sam „Łupaszko” pracował nad utworzeniem dużego zgrupowania partyzanckiego na Pomorzu i dopiął swego. Oddział stał się jednym najskuteczniejszych i najbardziej niebezpiecznych dla reżimu komunistycznego w całym kraju. Władza zaczęła organizować obławy z użyciem dużych sił. W jedną z nich wpadł szwadron „Żelaznego” w rejonie leśniczówki Płaskosz na terenie Borów Tucholskich. Majstersztyk taktyczny „Zostaliśmy przyciśnięci do wezbranej Brdy, stojąc na wysokim zalesionym stoku (…), »Żelazny« zdecydował się na przekroczenie rzeki i wyjście na odsłonięty, bezleśny teren. Nie trzymał się kurczowo zasad taktyki partyzanckiej(…) »Żelazny« wybrał na miejsce pobytu, i to na dwa dni świąt, gospodarstwo tuż obok Tucholi, w rozwidleniu szos na Chojnice i Czersk. Był to majstersztyk taktyczny, stosowany również w późniejszym okresie. Przeciwnik nie doceniał naszej bezczelności” – relacjonował zastępca Badochy por. Olgierd Christa „Leszek”.Największym sukcesem „Żelaznego” było rozbrojenie tylko jednego dnia – 19 maja 1946 r. – siedmiu posterunków milicji w Kaliskach, Osiecznej, Osieku, Skórczu, Lubichowie, Zblewie i Starej Kiszewie w okolicach Starogardu Gdańskiego i Kościerzyny. Zlikwidowano także placówki UB w Skórczu i Starej Kiszewie. Wielu ubeków zastrzelono, ale Badocha potrafił zachować się szlachetnie i puścić wolno funkcjonariusza bezpieki, o którym miejscowi mieli dobre zdanie. Na koniec dnia, w Starej Kiszewie „Żelazny” nakazał likwidację pięciu funkcjonariuszy UB, w tym sowieckiego oficera NKWD, doradcę Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Kościerzynie lejtnanta Piotra Szyniedzina. Dzięki temu aparat represji w regionie został na pewien czas zniszczony. Zdobyto także broń i zapasy amunicji. Cała akcja odbiła się głośnym echem, poinformowało o niej nawet BBC . Dwa dni później szwadron schwytał i rozstrzelał dwóch funkcjonariuszy PUBP z Koszalina – Edmunda Stankiewicza i Kazimierza Porczyka. 25 maja doszło natomiast do starcia z grupą MO koło wsi Podjazy w powiecie kartuskim. Śmierć ponieśli milicjant i funkcjonariusz UB, zaś czterech milicjantów zostało rannych. Wniosek o krzyż Virtuti Militari „Łupaszko” był pod wrażeniem, nie tylko sukcesów z 19 maja, ale też wielu nieszablonowych akcji, umiejętności ratowania oddziału z opresji. Wystąpił między innymi z wnioskiem o odznaczenie ppor. „Żelaznego” Krzyżem Virtuti Militari V klasy. W uzasadnieniu podano: „Bardzo odważny, dzielny, pełen inicjatywy, wykazał wielką odwagę osobistą”. Wręczył mu też sygnet 5 Brygady Wileńskiej, przyznawany najdzielniejszym. Co ciekawe, oficer zawsze osobiście kwitował przejęcie rzeczy i sprzętu należącego do funkcjonariuszy MO i UBP. Fortuna zaczęła się jednak stopniowo odwracać od Badochy. 10 czerwca 1946 r. podczas odpoczynku we wsi Tulice szwadron został zaatakowany przez grupę operacyjną UB i Milicji Obywatelskiej. Napastników pokonano, ale sam „Żelazny” został ranny. Zajęła się nim Danuta Siedzikówna „Inka” , ale stwierdziła, że pacjent wymaga pomocy lekarza. Dzięki siatce konspiracyjnej oficer został przetransportowany do Czernina, a następnie do majątku Ottomara Zielkego. Przez dwa tygodnie przebywał pod ochroną tego przedwojennego działacza kaszubskiego, który współpracował z antykomunistycznym ruchem oporu.Walka z Niemcami, brawurowa, choć beznadziejna walka z komunistami – takie epizody miała większość żołnierzy wyklętych. Wielu doświadczyło także zdrady i w jej wyniku poniosło śmierć. To spotkało także Badochę. Przyczyną jego zguby była Regina Żelińska „Regina”, łączniczka „Łupaszki”, która po zatrzymaniu przez bezpiekę podjęła się współpracy z komunistami. „Regina” przekazała śledczym informację o właścicielach majątków udzielających pomocy członkom antykomunistycznego ruchu oporu. 28 czerwca 1946 r. kilkunastoosobowa grupa funkcjonariuszy PUBP z Malborka wyruszyła w celu aresztowania administratora majątku Zielenice Józefa Piątka. Tam go nie zastano, więc ubecy i milicjanci ruszyli do Czernina, gdzie przypadkowo natknęli się na Badochę. Bliski ucieczki Tego dnia „Żelazny” miał opuścić Czernin wraz z przybyłym już tam łącznikiem „Łupaszki” Stanisławem Szczykno „Stachem”. Zauważony podczas opuszczania pałacyku przez milicjanta Bolesława Łagockiego, zaczął się ostrzeliwać. Był bliski ucieczki, lecz został ponownie ranny i zginął od wybuchu rzuconego przez funkcjonariusza granatu. Badocha, który tak się dał komunistom we znaki, rozpoznano po sygnecie 5 Brygady, na którym znajdowała się dedykacja od Szendzielarza . Komunistyczna propaganda przedstawiała ppor. Zdzisława Badochę jako zdegenerowanego bandytę, bezwzględnego mordercę niewinnych osób, milicjantów, kolejarzy. Był jednak niezwykle pogodnym człowiekiem, odważnym żołnierzem, szanowanym i serdecznym kolegą, utalentowanym dowódcą i oficerem. W chwili śmierci miał zaledwie 21 lat. O okolicznościach śmierci Badochy jego rodzina dowiedziała się dopiero w latach 60. Do dziś nie wiadomo, gdzie został pochowany. W ramach akcji „Powracamy Po Swoich” Instytutu Pamięci Narodowej miało miejsce kilka prób odnalezienia szczątków bohatera, ostatnia na cmentarzu w Sztumie. Także tragiczna śmierć i nieznane miejsce pochówku wpisują „Żelaznego” w losy wielu żołnierzy wyklętych, którzy zapłacili najwyższą cenę za miłość do Polski i odwagę, by walczyć z totalitarnymi reżimami o jej wolność i niepodległość. To lekcja, o której przypomina nam Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Tegoroczne święto ma wymiar szczególny. Nasi sąsiedzi zostali zaatakowani przez agresora zasiadającego na Kremlu. Wielu Ukraińców wzorem naszych niezłomnych stanęło do walki z rosyjskim imperializmem o swój kraj. Ich walka na oczach świata różni się pod wieloma względami od tej prowadzonej przeszło 70 lat temu przez tysiące Polaków. Ukraińcy nie są sami. Choć wielu bohaterów zginęło i jeszcze zginie, historia nie zapomni o nich na dziesiątki lat. Pozostaje mieć także nadzieję, że ich kraj oprze się zbrodniczym zakusom Moskwy. Pisząc artykuł, posługiwałem się między innymi materiałami IPN.