Czy patenty na szczepionki zostaną uwolnione? Mamy stanowisko unijnych instytucji

Watykańska komisja ds. COVID-19 oraz ludzie świata nauki, polityki i Kościoła apelują, by UE doprowadziła do uwolnienia patentów na produkcję szczepionek. Uważają, że koncerny farmaceutyczne nie powinny czerpać pełnych korzyści, ponieważ otrzymywały dofinansowanie ze środków publicznych. W rozmowie z portalem tvp.info prof. Jeremy Rossman, wirusolog z University of Kent, wskazał, że w obecnej sytuacji należałoby „zrezygnować z patentów na wszystkie przydatne technologie”. Rzeczniczka KE ds. handlu Miriam Garcia Ferrer poinformowała portal tvp.info, że „UE zaangażowała się bardzo aktywnie wraz z innymi członkami WTO w tworzenie kompromisu” ws. patentów na szczepionki. Tymczasem rzecznik prasowa ds. Handlu Międzynarodowego w PE Eszter Baláz odpowiedziała nam, że „ogólne stanowisko UE” w tej sprawie jest negatywne.

Pod koniec 2021 roku odbyła się wideokonferencja z udziałem prelegentów z różnych dziedzin, którzy przedstawili rekomendacje – według nich kluczowe – w walce z problemami wywołanymi przez pandemię COVID-19. Zalecenia te przygotowali liderzy nauki, polityki, ekonomii i Kościoła podczas warsztatów „Uzdrowienie pacjenta Europa”, zorganizowanych w Watykanie od 7 do 8 października 2021 roku. Uczestniczyli w nich m.in. przewodniczący Papieskiej Akademii Nauk Społecznych kard. Marcelo Sanchez Sorondo, członek Komisji UE ds. zatrudnienia, spraw społecznych i integracji László Andor oraz współprzewodniczący Grupy Zielonych w PE Philippe Lamberts.

Rekomendacje ekspertów dla UE ws. zniesienia patentów na szczepionki

Pośród rekomendacji dla UE znajduje się kwestia patentów na szczepionki. Wskazano, iż „Komisja Europejska musi wesprzeć zniesienie patentów na szczepionki przeciwko COVID-19 poprzez porozumienie WTO TRIPS”.

TRIPS to porozumienie Światowej Organizacji Handlu (WTO) ws. Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej; przewiduje ono realizację zasady równego traktowania podmiotów wszystkich państw członkowskich w kwestii ochrony własności intelektualnej; reguluje wszystkie jej obszary, m.in. ochronę praw autorskich, patentów. Podczas konferencji online głos ws. patentów zabrał Philippe Lamberts. – Nie wystarczy, że bogate kraje przekażą pewną liczbę szczepionek krajom biednym – mówił współprzewodniczący Grupy Zielonych w PE. – Potrzebujemy zawieszenia patentów na szczepionki. Gdy widzę ilość państwowego wsparcia udzielanego firmom farmaceutycznym, żeby rozwijać szczepionki, mogę powiedzieć, że nie mogą one prywatyzować zysków, po tym jak czerpały korzyści z inwestycji społecznych – mówił polityk. Ocenił, że „zawieszenie praw własności intelektualnej do szczepionek na podstawie TRIPS jest w tej sytuacji słuszne”.

Europoseł przyznał, że pandemia COVID-19 „to globalne wyzwanie, któremu stawiamy czoła”. – To jest także wyzwanie, które wymaga finansowej solidarności – dodał Lamberts, zaznaczając, że kraje rozwijające się nie mają takich samych środków finansowych jak kraje rozwinięte.

Mówił też o tym – w październiku 2021 roku w siedzibie Papieskich Akademii w Casina Pio IV w Watykanie – włoski minister ds. spraw europejskich Rocco Buttiglione. – UE musi efektywnie wspierać globalną równość szczepionkową, a Komisja Europejska, poprzez WTO TRIPS, musi wspierać zniesienie patentów na szczepionkę przeciw COVID-19 – ocenił Buttiglione.

Do kwestii okazywania wsparcia przez kraje bogate oraz patentu na szczepionki i czerpania z niej zysków przez koncerny farmaceutyczne odniósł się też prof. Jeremy Rossman, wirusolog z University of Kent, prezes Research-Aid Networks, który uczestniczył w grudniowej wideokonferencji. W rozmowie z portalem tvp.info wskazał, że „jest wiele sposobów wsparcia, zaczynając od zrzeczenia się przez WTO patentów na szczepionki, do darowania dawek szczepionek i darowizny na rzecz inicjatywy COVAX, aż po bardziej aktywne środki związane z transferem technologii”.

Zobacz także: Kolejne opóźnienie dostaw szczepionek w UE

COVAX jest globalną inicjatywą, która zrzesza rządy i wytwórców farmaceutycznych. Jej głównym zadaniem jest przyspieszenie opracowania i wyprodukowania szczepionek na COVID-19, a także zagwarantowanie wszystkim krajom na świecie sprawiedliwego dostępu do nich. Programem COVAX kieruje WHO, Global Alliance for Vaccines and Immunization (GAVI) oraz Koalicja na rzecz innowacji dotyczących gotowości na wypadek wystąpienia epidemii (CEPI).

Prof. Rossman wskazał też: „W przypadku patentów, powinny one należeć do organizacji, które przeprowadziły i/lub sfinansowały badania prowadzące do opracowania szczepionek; jednak w środku pandemii należy zrezygnować z patentów na wszystkie przydatne technologie, ponieważ jest to globalna pandemia i tylko razem możemy mieć nadzieję na jej zakończenie”.

„Jeśli chodzi o dostarczanie szczepionek, to inicjatywa Światowej Organizacji Zdrowia COVAX stwarza do tego dobre ramy; niemniej jednak, brakuje stale funduszy i wsparcia od najzamożniejszych państw. Zostało powiedziane (podczas konferencji w Watykanie – red.), że nikt z nas nie jest bezpieczny, dopóki wszyscy nie będziemy bezpieczni – ocenił wirusolog. Dodał, że „niestety wsparcie nie jest okazywane przez wiele państw z największymi środkami i zdolnościami, by wspierać inne kraje”

Dyskusje w PE ws. produkcji szczepionek

Dyskusje nt. zapewnienia szczepionek na świecie toczyły się także w maju i w czerwcu 2021 roku w Parlamencie Europejskim. Niektórzy politycy zwracali uwagę, że bezterminowe zrzeczenie się patentów na szczepionki mogłoby zagrozić finansowaniu badań naukowych oraz klinicznych, w szczególności dla naukowców, inwestorów, deweloperów.

Odmienne stanowisko przedstawił natomiast Philippe Lamberts. – To jest szokujące, że nadal popiera się na poziomie międzynarodowym zawieszenie licencji do produkcji szczepionek przeciwko COVID-19 – powiedział współprzewodniczący Grupy Zielonych w PE 19 maja 2021 roku. – Jeśli myśli się bardziej o marży zysku dla Big Pharmy (wielkich firm farmaceutycznych), niż o ludzkim życiu, to Unia Europejska zaprzecza swoim wartościom ochrony i szacunku wobec ludzkiej godności – stwierdził.


Lamberts dodał, że „sektor farmaceutyczny jest bardzo zdrowy finansowo”. – Tak też Pfizer, Johnson&Joshnons i AstraZeneca wydały tylko w zeszłym roku 26 mld dolarów w formie dywidendy oraz wykupu akcji. Europa musi więc uznać szczepionkę jako wspólne światowe dobro, którego dostępna ilość i ceny nie mogą być pozostawione na wyłączność trzech grup farmaceutycznych – mówił europoseł.

– Słyszę już odpowiedzi niektórych, że zawieszenie patentów na szczepionkę niczemu się nie przysłuży, ponieważ kraje ubogie nie będą mogły produkować dawek. Przypomnę, że niektóre laboratoria europejskie przeszły w krótkim czasie z zerowej zdolności produkcyjnej do kilku milionów dawek – powiedział.

Europosłanka Beata Mazurek z partii Europejskich Konserwatystów i Reformatorów zwróciła uwagę na problem Indii, państw afrykańskich oraz Ameryki Południowej, „gdzie notuje się największą ilość zachorowań przy małej liczbie wykonywanych szczepień”. – Mamy system COVAX, ale czy zaspokaja on zapotrzebowanie? – pytała Mazurek 19 maja 2021 w PE. Zasugerowała, że należałoby „szukać dodatkowych rozwiązań, które pomogą w przyspieszeniu szczepień”.

– Dyskusja nad uwolnieniem patentów jest potrzebna tak samo, jak działania mające na celu zwiększenie procesów produkcyjnych szczepionki i jej skutecznej dystrybucji do państw najbardziej tego potrzebujących – podkreśliła.

Zobacz także: Miliony szczepionek dla UE. Morawiecki: Presja na producentów ma sens

Europarlamentarzystka odniosła się też do stanowiska polskiego premiera w tej sprawie. – Na ostatnim szczycie społecznym w Porto (7 maja 2021 r.) premier polskiego rządu Mateusz Morawiecki zwrócił uwagę na potrzebę uwspólnotowienia patentów na szczepionki, które powinny być traktowane jako dobro wspólne – przypomniała Mazurek, dodając, że „kraje rozwijające się i kraje rozwinięte potrzebują naszej pomocy w tym nierównym wyścigu”.

Stanowisko UE ws. patentów na szczepionki

Rzeczniczka Komisji Europejskiej ds. handlu Miriam Garcia Ferrer poinformowała portal tvp.info, że „UE zaangażowała się bardzo aktywnie wraz z innymi członkami WTO w tworzenie kompromisu”. Od czerwca 2021 roku trwały dyskusje, by wypracować wspólne rozwiązanie, „które poprzez wyjaśnienie lub uchylenie pewnych obowiązków w porozumieniu TRIPS, związanym z przydzielaniem przymusowych licencji, pozwoliłoby członkom WTO upoważnić daną firmę do wytwarzania i eksportu produktów farmaceutycznych COVID-19 w szybki i uproszczony sposób, bez zgody właściciela patentu”.

Jak wskazała portalowi tvp.info rzecznik prasowa ds. Handlu Międzynarodowego w PE Eszter Balázs, „ogólne stanowisko UE w sprawie zrzeczenia się patentów jest negatywne”. W jednej z propozycji dla rządów, odnoszącej się do własności intelektualnej, wskazano, że „dobrowolne licencje są najskuteczniejszym instrumentem ułatwiającym wzrost produkcji i dzielenie się ekspertyzą”. KE wyjaśnia też, że „tam, gdzie dobrowolna współpraca zawodzi, licencje przymusowe, w ramach których rząd udziela ukierunkowanej licencji umożliwiającej chętnemu producentowi wytwarzanie szczepionki bez zgody posiadacza patentu, są uzasadnionym narzędziem w kontekście pandemii”.

Zobacz także: Szefowa KE: Dostarczone szczepionki pozwolą uodpornić 70 proc. populacji

Garcia Ferrer przekazała nam też stanowisko KE w kwestii finansowania publicznego. „Potrzebujemy sprzyjającego środowiska, by promować dalsze inwestycje w badania i innowacje, a także by zająć się nowymi wariantami. Rozwój farmaceutyczny opiera się na latach badań, wymaga prób, rozwoju produkcji i logistyki związanej z wdrożeniem, które niekoniecznie są finansowane ze środków publicznych (lub finansowanie publiczne jest niewystarczające). (…) Finansowanie publiczne koncentruje się głównie na zwiększeniu produkcji i dystrybucji, a nie tak bardzo na badaniach” – podała rzeczniczka KE ds. handlu.

Ponadto, jak zwróciła uwagę Eszter Balázs, PE przyjął kilka rezolucji. Najważniejsza z nich – uzgodniona 10 czerwca 2021 roku – uchwala takie kwestie jak: „skutki odstępstwa od porozumienia WTO TRIPS w odniesieniu do szczepionek, leczenia oraz sprzętu i zwiększania zdolności produkcyjnych w związku z COVID-19 w krajach rozwijających się”.

PE, chociaż ma na uwadze różne kwestie, m.in. nowe warianty koronawirusa, zróżnicowane sytuacje ekonomiczne państw, to nie podjął jednak konkretnego rozwiązania, by zapewnić wszystkim równy dostęp do szczepionki i pokonać pandemię.

Parlament Europejski „podkreśla, że w perspektywie długoterminowej należy pilnie zwiększyć globalną produkcję szczepionek, aby zaspokoić światowy popyt, oraz że w związku z tym trzeba inwestować w zdolności produkcyjne krajów rozwijających się, by zwiększyć ich samowystarczalność; (…) przyznaje, że najważniejszym sposobem dążenia do tego celu powinno być zachęcanie do porozumień o dobrowolnych licencjach oraz do dobrowolnego transferu technologii i wiedzy specjalistycznej do krajów, w których istnieją już zakłady mogące produkować szczepionki”.

Zobacz także: Pobierz aplikację mobilną i oglądaj TVP INFO na żywo

Ponadto, w rezolucji PE „podkreśla, że ochrona własności intelektualnej jest ważną zachętą do innowacji i badań naukowych na całym świecie; (…) podkreśla zagrożenie, jakie nieokreślone odstępstwo od porozumienia TRIPS stanowiłoby dla finansowania badań naukowych, w szczególności w przypadku naukowców”.

#unia europejska #komisja europejska #parlament europejski #pandemia #koronawirus #covid-19 #szczepionka #watykan #patent