Pod osiemdziesiątkę, a pamięć ma jak dwudziestolatek!

Starość nie radość, młodość nie wieczność – powiada przysłowie. I tak na ogół jest, ale co to byłby za świat bez wyjątków. Pierwszy w kolejce po „kartę seniora” stoi na ogół nasz mózg, który zaczyna tracić właściwą sobie skuteczność funkcjonowania już w połowie przeznaczonych nam średnio lat. Neurobiolodzy z Massachusetts General Hospital badają od dawna osoby mimo poważnego wieku charakteryzujące się świetna pamięcią i zdolnościami kognitywnymi młodzieży studenckiej.

Mózg to skomplikowany organ i już pisywałam o tym, że dałby się spokojnie – i to się naukowo robi – porównać z kosmosem . Składa się z wielu anatomicznie odróżnialnych struktur i znacznie mniej widocznych, ale nie mniej istotnych funkcjonalnych sieci. Z drugiej strony zagadnienia jest starzenie się. Bardzo skomplikowany fizjologiczny proces, któremu „razem i w porozumieniu” ulegają tak molekuły budujące nasze komórki (np. DNA), jak same komórki, jak zbudowane z nich tkanki i organy (takie jak mózg), a wreszcie organizm jako całość. To ostatnie starzenie widać najlepiej gołym okiem. Siwe włosy, pomarszczona i poprzebarwiana skóra, trudniejsze gojenie się ran, większa łamliwość kości, słabszy układ odporności….

Krzyżówki i inne łamigłówki

Wymieniać można bez końca. Niemal jednak zawsze, na samym początku tych zmian, na równi z pierwszym siwym włosem, zostaniemy zaskoczeni pierwszym słowem, które z pewnością znamy, ale nie możemy go przywołać z pamięci. Dostrzegamy, że coś jest nie tak. Na ogół, o ile mamy świadomość swojej wcześniejszej umysłowej sprawności, podejmujemy walkę. Krzyżówki i inne łamigłówki nie bez kozery są tak doceniane, gdy wejdziemy w wiek emerytalny. Podobnie jak uczenie się nowego języka, jakieś zajęcia w ramach uniwersytetu trzeciego wieku czy zajmowanie się wnukami – robienie z nimi zadań szkolnych, a także dostosowana do wieku aktywność fizyczna i dieta mogą opóźnić starzenie się naszego układu nerwowego.

Zobacz także: Pobierz aplikację mobilną i oglądaj TVP INFO na żywo

Jak „dobrze się trzymać” mimo wieku, jest dziś zagadnieniem interdyscyplinarnych badań naukowych , starających się dać nam narzędzia do jak najdłuższego utrzymania osób w podeszłym wieku w stanie autonomii. Aby mogli samodzielnie o siebie dbać – nie ukrywajmy, że w związku ze starzeniem się społeczeństw naszego kręgu cywilizacyjnego, jest to potrzeba chwili i wielu chwil następnych.

Nie wszyscy jednak przestają z wiekiem pamiętać i rozumieć informacje podawane przez media czy muszą zacząć używać mnemotechnik, aby zapamiętać, gdzie są klucze. Istnieją i są od lat badani w Massachusetts General Hospital przez grupę Alexandry Touroutoglou „superstarcy” (ang. superagers). Tak nazywają uczeni osoby w podeszłym wieku zachowujące młodzieńczą pamięć. Jak wyjaśniają w swej publikacji na łamach „Cerebral Cortex” sami amerykańscy neurobiolodzy: „Wcześniejsze badania wykazały, że „superstarcy” wykazują większą strukturalną i wewnętrzną funkcjonalną integralność mózgu, co przyczynia się do ich młodzieńczej pamięci. Jednak dotąd nie badano aktywności mózgu, gdy te osoby uczą się i zapamiętują nowe informacje.”

Istnieją techniki, jak rezonans magnetyczny (MRI) i jego odmiana funkcjonalna (fMRI, która w przeciwieństwie do MRI analizującego strukturę, pokazuje aktywność różnych obszarów mózgu podczas wykonywania zadań), pozwalające niejako obserwować mózg przy pracy. Zatem istotnie ciekawym jest zobaczyć, co takiego inaczej strukturalnie i funkcjonalnie mają w mózgu „superstarcy”. Już w 2016 r. Touroutoglo ze współpracownikami zidentyfikowali grupę dorosłych w wieku powyżej 65 lat z niezwykłą wydajnością w testach pamięci. Wtedy, korzystając z MRI, odkryto, że struktura mózgów tych osób w podeszłym wieku i łączność ich sieci neuronowych bardziej przypominają mózgi młodzieży. Osoby te uniknęły atrofii mózgu typowej dla osób starszych.

Test pamięci

W dziś sprawozdawanym badaniu 40 osobom starszym (średnia wieku 67 lat) zadano bardzo trudny test pamięci, i w tym czasie obrazowano aktywność różnych obszarów ich mózgu za pomocą fMRI. Jako kontrolę, temu samemu testowi pamięci i neuroobrazowaniu poddano grupę 41 młodych osób (średnia wieku 25 lat). Uczestnicy badania najpierw obejrzeli 80 zdjęć, z których każde było połączone z przymiotnikiem. Np. pejzaż miejski ze słowem „przemysłowy” lub twarz mężczyzny ze słowem „średni”. Ich pierwszym zadaniem było ustalenie, czy słowo pasuje do obrazu, w procesie zwanym kodowaniem. Po 10 minutach uczestnikom zaprezentowano 80 par obraz-słowo, których właśnie się nauczyli, dodatkowe 40 par nowych słów i obrazów oraz 40 przestawionych par składających się ze słów i obrazów, które widzieli wcześniej. Drugim zadaniem było przypomnienie sobie, czy widzieli wcześniej każdą konkretną parę słowo-obraz, czy też patrzyli na nową lub zmienioną parę.

W tym teście bardzo istotny – ze względów oczywistych, gdyż zadanie dotyczyło tzw. pamięci wzrokowej – był obszar kory wzrokowej, który przetwarza bodźce wzrokowe i jest szczególnie wrażliwy na starzenie się. Każda grupa znajdujących się tam neuronów jest selektywnie zaangażowana w przetwarzanie różnych kategorii obrazów (twarze, obiekty, trójwymiarowa sceneria – szerszy plan). Owa selektywność poprawia wydajność przetwarzania tego, co widzimy i zapamiętywania.

Podczas starzenia się owa selektywność, zmniejsza się, a grupa neuronów, które kiedyś reagowały głównie na twarze, aktywuje się dla innych obrazów. Mózg ma teraz trudności z tworzeniem unikalnych wzorców aktywacji neuronowej dla różnych typów obrazów, co oznacza, że ​​tworzy mniej charakterystyczne mentalne reprezentacje tego, co dana osoba widzi. To jeden z powodów, dla których starsze osoby mają problem z zapamiętywaniem, gdy oglądają telewizję, czytają artykuł lub zjadają określony posiłek. Widzi bowiem w istocie nasz mózg, tworząc reprezentacje, a nie oko, odbierając sygnały świetlne.

W powyżej opisanym badaniu „superstarcy” radzili sobie jak młodzieńcy, taki też był obraz funkcjonowania (zróżnicowania neuronowego czyli selektywności) ich kory wzrokowej brzusznej. Ponieważ badania trwają lat 6, a nie 60, nie wiadomo, czy ich mózgi zawsze były bardziej wydajne niż ich rówieśników tracących z wiekiem pamięć, czy też z biegiem czasu wypracowali mechanizmy kompensujące starzenie się mózgu. A to pytanie kluczowe. Bo jeśli to zjawisko wrodzone, czas zacząć „grzebać w genach”, aby zrozumieć jego podłoże. Jeśli zaś nabyte, warto zrozumieć, co owi „superstarcy” robią inaczej, że czas się dla ich mózgów zatrzymał.

Jak wyjaśniają sami autorzy badania: „Biorąc pod uwagę, że wierność przetwarzania zmysłowego w korze mózgowej zależy od plastyczności neuronalnej, a tę można wyszkolić, mechanizmy te (poziomu zróżnicowania neuronalnego) mogą być potencjalnymi biomarkerami dla przyszłych interwencji mających na celu promowanie „dobrego” starzenia się.”

Badania kliniczne

Obecnie naukowcy prowadzą badanie kliniczne, aby ocenić, czy nieinwazyjna stymulacja elektromagnetyczna (tzw. TMS), która pobudza elektrycznie wybrane obszary mózgu, może poprawić pamięć u osób starszych. Naukowcy planują również zbadać inne poza korą wzrokową regiony mózgu, aby lepiej zrozumieć, w jaki sposób „superagers” uczą się i zapamiętują, a także zbadają styl życia i inne czynniki, które mogą przyczynić się do niesamowitej pamięci tych osób.

Powiadają, że starość się Panu Bogu nie udała. Nie jestem jeszcze w wieku, by dobijać się tym przysłowiem. Powyżej nie pierwszy to jednak przykład, że ludzie są różni i nie jest wykluczone, że istnieje nieinwazyjna, choć wymagająca wysiłku metoda, by choć trochę łatwiej było nam na starość z tymi kluczami, rozumieniem czytanego tekstu czy audycji. Że można oszczędzić sobie choć nieco nieuniknionych dziś frustracji. Dobra pamięć jak najdłużej nie jest taka zła. Choć i „cud niepamięci” bywa pożyteczny, jak śpiewa Stanisław Sojka.

#starość #seniorzy #mózg #neurobiolodzy #nauka