Mątwa zdolna do ascezy

Już za chwilę środek postu. Zasadne wydaje się zatem pytanie: co z naszymi umartwieniami? Proszę się nie gniewać, ale jest to pytanie naukowe z gruntu! Albowiem nasza ludzka zdolność do „powstrzymania się od natychmiastowej nagrody” ma podłoże w działaniu mózgu i jest badana tak przez neuronauki, jak psychologię, bardzo intensywnie. Takoż i socjologia się tu miesza, bo nic nam, ludziom Zachodu nie zaszkodziło bardziej podczas pandemii, jak brak zdolności odłożenia wszelkich gratyfikacji na później. A takie zwykłe mięczaki dają radę!

W braku zdolności do jakiegokolwiek umartwienia czy choć odsunięcia nagrody w czasie celują dziś zwłaszcza ludzie młodzi. I konsekwencji społecznych tego stany rzeczy, wynikłego ze zmian socjo-cywilizacyjnych ostatniego półwiecza, jest więcej niż tylko ta nieszczęsna a już dziś przysłowiowa imba na Krupówkach. Wielki Post, gdy co najmniej nałogi (palenie! że o alkoholu nie wspomnę), a i słodycze warto „odrzucić precz”, jest dla nas coraz większym wyzwaniem. Choć jasnym jest, jak dowodzą badania z zakresu historii, że post nasz dzisiejszy to nic w porównaniu z tym sprzed 500 czy tysiąca lat. Gdy nie tylko mięso, ale i mleko i jego przetwory oraz jaja były całkowicie zakazane przez 40 dni oraz wiele innych dni w roku (wszystkie piątki i soboty oraz wigilie świąt na przykład). Moim zaś zdaniem, kto nie umie pościć, u tego karnawał raczej nie wywoła ekstazy.

Mięsożerny mięczak

Warto więc zapoznać się dziś z badaniami ekologów behawioralnych z brytyjskiego Uniwersytetu Cambridge pod egidą Alexandry K. Schnell na łamach ostatniego numeru „Proceedings of the Royal Society B.”. I trochę się nimi zawstydzić może. Wynika z nich bowiem, że taka sobie pospolita mątwa (Sepia officinalis), która była źródłem barwnika sepii i którą nagminnie zjadają mieszkańcy krajów śródziemnomorskich w takiej czy innej potrawce, potrafi się powstrzymać przed sięgnięciem po przysmak. Gdy wie, że na końcu drogi ascezy czeka na nią jeszcze większa nagroda.

Pisałam już sporo o głowonogach, jako najinteligentniejszych bez wątpienia bezkręgowcach, co to i słoik z przysmakiem potrafią odkręcić, także na tych łamach. Zasadniczo zatem nie jestem zdziwiona, że taka niebywała behawioralna umiejętność została wykazana właśnie u tej drapieżnej dziesięciornicy. Choć nie da się ukryć, że mątwy to tak ogólnie zoologicznie… mięczaki. Te niemałe stworzenia (mogą ważyć nawet 5 kilogramów) większość dnia trwają zakopane w dnie i nieaktywne. Wtedy potrafią też zmienić kolor, aby się ukryć przed zagrożeniem, czy przywabić partnera podczas pory godowej. W nocy jednak aktywnie poszukują ofiary i mogą zasadzić się na nią spod podłoża.

Mątwy są mięsożerne i jedzą skorupiaki (kraby i krewetki), małe ryby, inne mięczaki (małże i ślimaki), a czasem i inne mątwy, gdy posucha i przednówek. To jest jednak świat: jedz lub będziesz zjedzony! Trzeba umieć się bardzo szybko uczyć i adaptować do zmian. I to głowonogi potrafią jak nikt inny, nawet ryby.

Test „ptasiego mleczka”

Mątwy mają oczywiście swoje przysmaki. Tak jak my mamy „ptasie mleczko”. Większość z nas nie umie się oprzeć, nieprawdaż? Wyobraźmy sobie eksperyment psychologiczny - taki eksperyment robi się z dziećmi, a został opracowany na Uniwersytecie Stanforda. W pokoiku na stoliku leży sobie jeden kawałek ptasiego mleczka. Dziecko znajduje się od niego na odległość wzroku, ale ma zapowiedziane, że jeśli powstrzyma się od zjedzenia tego kawałka przez kwadrans, to dostanie drugi kawałek i będzie mogło zjeść oba. To jeden z testów na ludzkie zdolności poznawcze i inteligencję – gdzie jedną z podstawowych rozwojowych osiągnięć człowieka w dzieciństwie jest nabycie umiejętności samokontroli i planowania przyszłości. Czy trzeba teraz głębiej się zastanowić nad poziomem mentalnej dojrzałości objawiającej się w ramach pandemicznego podejścia do kwarantanny, maseczek ochronnych etc?

Jak robi się mątwie test „ptasiego mleczka”? Oczywiście zwierzęciu się nie da powiedzieć niczego, ale można je wytrenować, czyli pokazać w serii ćwiczeń, kiedy i pod jakim warunkiem pojawi się kolejna nagroda. Cierpliwość i zdolność do samokontroli oraz planowania przyszłości, a zatem inteligencję, badano w ten sposób u naczelnych oraz psów i krukowatych. Reszta przebadanego zoologu raczej nie daje rady, a i te naczelne czy psy są dość niestałe w swej cierpliwości. Mątwa okazała się tu mistrzem.

Już w zeszłym roku ta sama grupa badawcza wykonała dla nich „test ptasiego mleczka”. Mątwa powstrzymywała się od zjedzenia posiłku z mięsa kraba rano, gdy zrozumiała, że w takim wypadku na obiad będzie coś, co lubi znacznie bardziej, czyli krewetki. Jednak w tym przypadku trudno było ustalić, czy ta zmiana w zachowaniu żerowym w odpowiedzi na dostępność ofiary była również regulowana przez zdolność do samokontroli.

Dlatego opracowali kolejny test. Mątwy (było ich sześć) umieszczono w specjalnym zbiorniku z dwiema zamkniętymi komorami z przezroczystymi drzwiami, aby zwierzęta mogły zajrzeć do środka. W tych „komnatach” były przekąski. W jednej mniej preferowany kawałek surowej krewetki królewskiej, a w drugiej znacznie bardziej kusząca żywa krewetka trawiasta. Na drzwiach widniały również symbole, do których rozpoznawania wyszkolono mątwy. Krąg oznaczał, że drzwi otworzą się od razu. Trójkąt oznaczał, że drzwi otworzą się po upływie od 10 do 130 sekund. A kwadrat, używany tylko w warunkach kontrolnych, oznaczał, że drzwi pozostawały zamknięte na czas nieokreślony.

Edukacja mątw

W eksperymencie najpierw mięso krewetki umieszczono za otwartymi drzwiami, a żywe krewetki były dostępne dopiero po pewnym czasie. Jeśli mątwy od razu wybierały „drzwi”, za którymi były żywe krewetki, natychmiast je usuwano. Tymczasem w grupie kontrolnej krewetki pozostawały niedostępne za drzwiami z symbolem kwadratu, które się nie otwierały. Naukowcy odkryli, że wszystkie mątwy w eksperymencie ostatecznie nauczyły się poczekać na preferowany pokarm (żywe krewetki), ale w grupie kontrolnej nie zawracały sobie tym głowy, skoro i tak nie miały do niego dostępu.

Druga część eksperymentu polegała na sprawdzeniu, jak to jest z edukacją mątw. Pokazywano im dwie różne wizualne wskazówki, kwadraty szary i biały. Kiedy mątwa zbliżała się do jednego, drugi był usuwany ze zbiornika. Jeśli wybór mątw co do koloru kwadratu był zgodny z intencją eksperymentatora, mątwa dostawała przysmak. Kiedy głowonóg nauczył się kojarzyć konkretny kwadrat z nagrodą, naukowcy ustanawiali drugi kwadrat wskaźnikiem nagrody. Co ciekawe, mątwy, które najszybciej nauczyły się dostosowywać do tej zmiany, były również mątwami, które potrafiły dłużej czekać na nagrodę z krewetek. Znaczy – inteligentne!

„Wszystkie mątwy w obecnym badaniu były w stanie czekać na lepszą nagrodę i tolerowały opóźnienia nawet do 50–130 sekund, co jest porównywalne z tym, co obserwujemy u kręgowców o względnie dużych mózgach, takich jak szympansy, wrony i papugi” – podsumowują uczeni.

To już chyba ostatni dzwonek, aby w rożnych płaszczyznach życia choć trochę się umartwić. I być przynajmniej.... jak te mięczaki. W oczekiwaniu (słusznym) na lepszą nagrodę. Czego sobie i Państwu szczerze życzę.

#mózg #wielki post #nagroda #post #asceza #mątwa #ryby #krewetki #szympans #papugi #badanie #jedzenie