Taktyka salami po białorusku

Alaksandr Łukaszenka, upewniwszy się co do wsparcia Kremla, przystąpił do realizacji planu zdławienia protestów. Reżim działa dwutorowo. Zmiany na stanowiskach szefów służb i prokuratury zapowiadają zaś zaostrzenie represji.

Wojna pozycyjna – tak w ostatnich tygodniach można było określić konflikt reżimu Łukaszenki z protestującymi Białorusinami i opozycją. Jednak widać już, że z każdym dniem władza poczyna sobie z demonstrantami coraz brutalniej. Na dużą skalę używa się lokalnej odmiany „zielonych ludzików”, prawdopodobnie funkcjonariuszy służb, działających w maskach i kombinezonach bez oznaczeń. Atakowane są już też kobiety. Stosunkowo biernie siły reżimu zachowują się tylko podczas wielkich niedzielnych manifestacji. Ale i wtedy, gdy już ludzie rozchodzą się po proteście, siłowicy uderzają w mniejsze, rozproszone grupy.

Ostatnie zmiany na kierowniczych stanowiskach w służbach i prokuraturze potwierdzają, że Łukaszenka będzie „dokręcał śrubę” przeciwnikom na ulicach, powoli ale systematycznie. Inaczej sprawa ma się z czołowymi postaciami obecnej opozycji. Powołanie Rady Koordynacyjnej sprawiło, że funkcjonariusze reżimu dostali gotową listę działaczy do eliminacji. Są dwie metody: albo zmuszenie do emigracji (szantażem, groźbami, czy wręcz fizyczną presją), albo wsadzenie do aresztu i postawienie zarzutów. Reżim preferuje pierwszą metodę, bo wtedy można takiego opozycjonistę dyskredytować w kontrolowanych mediach, zarzucając mu, że gdy jego zwolennicy na ulicach protestują, on/ona bryluje na europejskich salonach.

No i łatwiej jest mówić o zachodnim spisku i rzekomych działaniach destabilizujących Zachodu, jeśli czołowe postacie protestów przebywają na Litwie czy w Polsce.

Zmiany u siłowików

Trzeciego września Łukaszenka ogłosił zmiany na stanowiskach szefów ważnych struktur siłowych. Prezydent Białorusi mianował nowego szefa KGB i nowego sekretarza Rady Bezpieczeństwa. Dokładniej zaś dotychczasowy szef KGB Waler Wakulczyk zajął fotel sekretarza Rady Bezpieczeństwa. Z kolei jego miejsce zajął Iwan Tertel, dotychczasowy szef Komitetu Kontroli Państwowej (KGK) – ale mający bogate doświadczenia służby w armii i siłach pogranicznych KGB. Na czele KGK stanął na razie dotychczasowy zastępca Tertela, Wasil Hierasimou.

Należy pamiętać przy tym, że Komitet Kontroli Państwowej to nie jest tylko odpowiednik polskiej NIK, z rozbudowanymi kompetencjami to de facto kolejna służba specjalna. Odpowiedzialna przede wszystkim za kontrolę nomenklatury. Tertel jest uważany z bliskiego rosyjskiej FSB, z kolei jego poprzednik Wakulczyk od wielu lat był przez Łukaszenkę oddelegowany do aparatu bezpieczeństwa w celu ograniczania tam wpływów rosyjskich.

W tej zmianie kadrowej nie ma nic dziwnego, potwierdza ona rosnącą zależność Łukaszenki od Moskwy. Wszak już od co najmniej 18 sierpnia w Mińsku lądują samoloty specjalne FSB. Stopniowe zaostrzanie represji i coraz większa brutalność służb i OMON też może wskazywać, że rosyjscy „doradcy” odgrywają dziś ważne role w białoruskiej bezpiece. Zmiana na stanowisku szefa KGB wskazuje, że Łukaszenka, po pierwsze, planuje zaostrzenie represji, po drugie zaś, oczekuje jeszcze ściślejszej kontroli nad nomenklaturą i wielkimi zakładami przemysłowymi. Tertel ma w tym zakresie doświadczenie jako niedawny szef Komitetu Kontroli Państwowej (KGK), a zarazem wcześniejszy wieloletni wysoki rangą funkcjonariusz bezpieki.

Jednak same ściganie i zatrzymywanie przeciwników reżimu nie wystarczy do skutecznego stłumienia protestów. Trzeba jeszcze tych zatrzymanych odpowiednio ukarać. I tu jest rola prokuratury oraz sądów. Głównie prokuratury, bo sędziowie skażą surowo, tylko oskarżenie musi zażądać odpowiednio wysokiego wymiaru kary. Łukaszenka mianował 9 września Andreja Szwieda na nowego prokuratora generalnego. Zastąpił on sprawującego tę funkcję już od dziewięciu lat Alaksandra Kaniuka. Nikt nie ukrywa, że chodzi o zaostrzenie działań represyjnych prokuratorów. Przedstawiając 10 września pracownikom prokuratury generalnej nowego szefa Łukaszenka oznajmił, że dotychczasowe działania ich instytucji nie były zadowalające.

- Wy powinniście nie tylko oceniać z punktu widzenia prawa poczynania organizatorów i agitatorów, ale przedsięwziąć silniejsze, ostrzejsze środki reagowania prokuratorskiego na podobne działania – grzmiał prezydent.

Tak będzie, o czym zapewnił go pochodzące ze wschodniej Białorusi 47-letni Szwied. - Zmobilizujemy i zmusimy wszystkich, którzy mają obowiązek zajmować się tymi kwestiami: wszystkie organy państwowe, wszystkich urzędników, by zwartym frontem zapewnili spokój i praworządność w naszym kraju – mówił nowy prokurator generalny. - Przejawy przemocy, ekstremizmu i naruszenia porządku publicznego powinny być duszone w zarodku – oświadczył Szwied.

Należy się spodziewać jeszcze brutalniejszych działań prawnych wobec opozycjonistów. Ze śledztwem ws. Rady Koordynacyjnej na czele. Prokuratura uznała jej powołanie za próbę przejęcia władzy w kraju. Wraz ze zmianą na czele prokuratury generalnej pojawiła się informacja, że za podejrzanych w postępowaniu karnym ws. wzywania do przejęcia władzy uznano co najmniej dwoje członków prezydium Rady – Maryję Kalesnikawą i Maksima Znaka.

Taktyka salami

Z każdym kolejnym weekendem, gdy tradycyjnie ma miejsce największa mobilizacja ludzi i na ulice wychodzą dziesiątki tysięcy osób (jak 6 września w Mińsku ok. 100 000 i ok. 10 000 w Grodnie), władza staje się coraz brutalniejsza. Reżim nie może sobie jednak pozwolić na próby siłowego rozproszenia tak dużych protestów, jak w niedziele. Unika też takiej brutalności jak w pierwszych dniach po wyborach, bo to tylko zmobilizowało Białorusinów do wyjścia na ulice. Uderza się w mniejsze grupy demonstrantów i zatrzymuje ich, na ogół gdy już duże manifestacje są zakończone i ludzie się rozchodzą. Jednocześnie jednak reżim coraz ostrzej poczyna sobie z kierownictwem opozycji. Stosując znaną jeszcze z czasów zimnej wojny praktykę stopniowego niszczenia kierownictwa demokratycznych przeciwników (taktyka salami).

Powołanie Rady Koordynacyjnej musiało wywołać reakcję władz – które wzięły od razu na celownik członków tego ciała. Reżim dąży do sparaliżowania działania Rady, zmuszając jej członków do emigracji lub po prostu stawiając im zarzuty i wsadzając do aresztu. Jako pierwszą, jeszcze przed powołaniem Rady Koordynacyjnej, z kraju wyrzucono Swiatłanę Cichanouską. Co było tym łatwiejsze, że Łukaszenka ma zakładnika: w areszcie siedzi jej mąż Siarhiej. 2 września do Polski wyjechał Paweł Łatuszka.

Trzy dni później na granicy polskiej białoruskie służby porzuciły Wolhę Kawalkową. 7 września służby porwały Maryję Kalesnikawą i dwóch innych ważnych członków Rady Koordynacyjnej. Tych ostatnich zmuszono do emigracji na Ukrainę, a Kalesnikawa niemal w ostatniej chwili niszcząc swój paszport uniknęła przymusowej emigracji, ale za to trafiła do aresztu z zarzutem próby nielegalnego przejęcia władzy w kraju. 9 września w ręce reżimu wpadł też Maksim Znak. Co oznacza, że według stanu na 9 września z siedmioosobowego prezydium Rady Koordynacyjnej na wolności i w kraju pozostaje już tylko noblistka Swiatłana Aleksijewicz. Pozostali albo siedzą w areszcie, albo na wymuszonej emigracji. Ta przymusowa emigracja jest na rękę Łukaszence, który może oskarżać swych przeciwników, że są marionetkami w ręku Zachodu, działając z Wilna, Warszawy czy Kijowa.

Skończyły się bowiem czasy, gdy Łukaszenka flirtował z Zachodem czy Ukrainą. Teraz stawia jednoznacznie na Moskwę, a to oznacza, że musi być bardziej antyzachodni niż sam Putin. Tym bardziej, że 3 września wśród demonstrantów pojawiły się hasła „Jesteśmy Białorusinami, a nie rosyjską prowincją” czy „Putin, z kim trzymasz?”. To musi niepokoić Kreml, zwłaszcza, że było to w tym samym dniu, w którym wizytę w Mińsku złożył premier Michaił Miszustin w towarzystwie dwóch wicepremierów i pięciu ministrów (m.in. energetyki oraz przemysłu i handlu).

To było przygotowanie nowych porozumień białorusko-rosyjskich. Wszystko wskazuje na to, że Rosja zapewni Białorusi dalsze faktyczne subsydia, choćby w postaci preferencyjnych cen ropy i gazu, w zamian zaś Łukaszenka przestanie blokować integrację obu państw – de facto dalsze uzależnienie Białorusi od Rosji. W dniu wizyty Miszustina Łukaszenka oskarżył Ukrainę o wspieranie demonstracji na Białorusi. Dzień wcześniej Siergiej Ławrow mówi – nie przedstawiając cienia dowodu – że „200 ukraińskich neonazistów” działa na Białorusi. Kreml osiągnął swój cel: Łukaszenka jest już zależny tylko od Rosji i skłócony ze wszystkimi pozostałymi sąsiadami.

Plan Łukaszenki (i Kremla)

Represje represjami, ale Moskwa postawiła Łukaszence wyraźny warunek: trzeba wygasić obecne protesty. Więc równolegle z atakami na opozycję i coraz większą presją na demonstrantów reżim musi wyjść z czymś konstruktywnym. Jak to bywa w takich reżimach, najwygodniej zaproponować reformy. W przypadku Łukaszenki chodzi o takie reformy i tak długi proces ich wprowadzania, by mógł dalej rządzić mimo oczywistych fałszerstw wyborczych. Opozycji udało się dotrzeć do oryginalnych protokołów głosowania w wyborach 9 sierpnia z 1310 komisji (na łączną sumę 5 767). Co ważne, to komisje z różnych punktów we wszystkich regionach Białorusi, a więc dające dość reprezentatywne dane. Wynika z nich frekwencja na poziomie 32,2 proc. oraz zwycięstwo Cichanouskiej – 81 proc.

Co by potwierdzało dość powszechną opinię zaraz po ogłoszeniu oficjalnych wyników, że proporcje się zgadzają, tylko należy zamienić Łukaszenkę z Cichanouską. Bo oficjalnie to dotychczasowy prezydent dostał 80,8 proc. Uwagę też zwraca dużo wyższa frekwencja w Mińsku, obwodzie mińskim i obwodzie grodzieńskim niż w graniczących z Rosją obwodach homelskim i mohylewskim. Przy ogólnej frekwencji i wyniku Cichanouskiej oznacza to, że tradycyjny elektorat Łukaszenki po prostu nie poszedł głosować, a elektorat niepodległościowy i chcący zmian bardzo się zmobilizował.

Biorąc pod uwagę odrzucenie oficjalnych wyników wyborów przez opozycję, Zachód i Ukrainę, Łukaszenka musi znaleźć wyjście z tej sytuacji. Podpowiedzieli mu je Rosjanie jeszcze w sierpniu: reforma konstytucyjna. 9 września w wywiadzie dla mediów rosyjskich Łukaszenka znów nawiązał do planów reformy konstytucyjnej, ale zastrzegł, że Białoruś powinna mieć silnego prezydenta. Łukaszenka powiedział, że opozycja powinna mieć formę partii politycznych, a te są tylko na papierze, więc „opozycji nie ma”.

Rosyjskie media podają, że władze Białorusi przedstawiły Rosji i OBWE plan wyjścia z politycznego kryzysu. Przewiduje on – pisze portal RBK – że do 2022 roku w konstytucji Białorusi będą wniesione poprawki osłabiające władzę prezydenta na korzyść rządu i parlamentu. Następnie odbędą się przedterminowe wybory prezydenckie i parlamentarne. Już 28 sierpnia w Wiedniu odbyło się specjalne posiedzenie rady stałej OBWE poświęcone sytuacji na Białorusi. Wystąpił na nim przedstawiciel Mińska, przekonując, że reforma konstytucyjna to jedyny sposób, żeby przeprowadzić przedterminowe wybory prezydenckie, skoro w tych 9 sierpnia wygrał Łukaszenka. Zapewniał przy tym, że reforma ustawy zasadniczej umożliwi liberalizację systemu politycznego Białorusi, zwiększy rolę partii, zmieni prawodawstwo wyborcze.

Poprawki do konstytucji miałyby być przyjęte w drodze referendum. Mińsk zapewnia, że już nawet gotowy jest projekt poprawek do konstytucji, przygotowany przez sędziów Sądu Konstytucyjnego. Na temat „reformy konstytucyjnej” rozmawiali 2 września szefowie dyplomacji Rosji i Białorusi. Łukaszenka już nieraz dawał do zrozumienia, że dopuszcza przedterminowe wybory na Białorusi - ale tylko po przeprowadzeniu reformy konstytucyjnej.

#białoruś #opozycja #konflikt #władza #protesty #społeczeństwo