Reparacje to papierek lakmusowy relacji polsko-niemieckich

Niemcy mogą w dalszym ciągu odrzucać żądania reparacji, jednak nie uciekną przed pytaniami o brak zadośćuczynienia za zbrodnie podczas II wojny światowej. Warszawa nie odpuści Berlinowi tego tematu i będzie o nim przypominać także wtedy, gdy nasz zachodni sąsiad będzie chciał go za wszelką cenę unikać. Dla Niemców jest to nie lada problemem, gdyż dowodzi ich hipokryzji i przeszkadza w pozytywnej autokreacji jako lidera nie tylko europejskich, ale także globalnych reform i społecznych przemian.

Niedawna decyzja niemieckiego rządu w sprawie odrzucenia roszczeń Aten, dotyczących zadośćuczynienia za straty spowodowane podczas drugiej wojny światowej, które tamtejszy rząd wycenił na 289 mld euro, stoi w opozycji do wyniku ekspertyzy służby eksperckiej Bundestagu.

Ta poinformowała w lipcu, że stanowisko rządu federalnego Niemiec w kwestii reparacji względem Grecji „jest dopuszczalne na mocy prawa międzynarodowego, ale w żadnym razie nie jest obowiązkowe” – co pozwala na otwarcie możliwości poddania tego tematu negocjacjom.

Sprawą tą – według autorów ekspertyzy – powinien zająć się Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze. Innego zdania byli jednak w kontekście żądań reparacyjnych formułowanych przez Polskę, uznając, że nasz kraj nie ma do nich praw, gdyż władze PRL zrzekły się ich w 1953 r.

W nocie przekazanej greckiemu ambasadorowi w Berlinie niemieckie MSZ zastosowało znów tę samą retorykę – Niemcy uznały swoją odpowiedzialność polityczną i moralną za zbrodnie, ale nie wyraziły zgody na jakiekolwiek zadośćuczynienie. Zamiast zmierzenia się z odpowiedzialnością, mamy ponownie mgliste obietnice prowadzenia „konkretnych działań na rzecz pielęgnowania pamięci o ofiarach”, a także wyrażenie nadziei na to, że oba kraje będą dalej szły „drogą pojednania” – co można uznać za zawoalowaną groźbę czy ostrzeżenie przed kontynuowaniem żądań.

Niemiecki rząd przekonuje, że zarówno w kwestii reparacji dla Grecji, jak i dla Polski, sprawa jest dawno zamknięta i nie ma miejsca na negocjacje. Żądania Aten zbywane są powoływaniem się przez Berlin na porozumienie z 1960 r., w ramach którego przekazano tytułem zadośćuczynienia 115 mln marek zachodnioniemieckich. Przywołuje się również klauzulę, jakoby w ten sposób wszystkie roszczenia zostały zaspokojone.

Dodatkowo – jak podkreśla Berlin – temat ten ostatecznie został zamknięty traktatem 2+4 z 1990 r., zawartym między RFN i NRD, a dawnymi mocarstwami okupacyjnymi (USA, ZSRR, Francja, Wielka Brytania).

Jeszcze pewniejsze swoich racji są Niemcy w stosunku do roszczeń płynących z Warszawy. Stoją one na stanowisku, że władze PRL zgodziły się w ramach traktatu z 1953 r. na rezygnację z odszkodowań. Powołują się również na traktat 2+4, a także o dobrym sąsiedztwie z 1991 r. Co więcej, w niemieckich mediach często podkreśla się, że straty materialne Polski zostały zrekompensowane przez przesunięcie granicy na Zachód.

Oczywiście, także w kontekście Polski, Niemcy zgadzają się, że oprócz aspektu prawnego istnieje w tej sprawie również moralny i polityczny. Nie tylko część niemieckich polityków, ale i mediów przyznaje, że ich kraj nie dokonał materialnego zadośćuczynienia proporcjonalnego do zadanych cierpień i krzywd. To jednak nie przekłada się na konkretne propozycje.

Dzięki staraniom rządu PiS – który głośno mówi o tym, jak wyglądała w rzeczywistości sytuacja w okupowanej Polsce, jaka była skala zbrodni i cierpień zadanych przez Niemców – nasi zachodni sąsiedzi nie mogą tak łatwo jak do tej pory manipulować historią.

To w końcu tak często w Niemczech zdążają się przypadki pisania o „polskich obozach zagłady”, to stamtąd płyną pieniądze dla działających w naszym kraju fundacji, instytutów czy innych środowisk medialnych bądź naukowych, które wypaczają historię m.in. II wojny światowej, w celu udowodnienia, że „Polacy też mieli dużo na sumieniu” czy brali udział w Holokauście. To tam powstają książki, filmy czy seriale wypaczające prawdę o tym czasie.

Celem niemieckiej polityki historycznej jest przerzucenie części odpowiedzialności na „innych” – w szczególności tych, którzy przypominają, że byli ofiarami ich zbrodni.

Po dojściu Prawa i Sprawiedliwości do władzy Warszawa zaczęła walczyć z „polityką wstydu” i przeciwstawiać jej prawdę historyczną – wraz z logicznym przecież – domaganiem się wzięcia przez Niemcy za to odpowiedzialności, poprzez zadośćuczynienie krzywdom.

Jeszcze przed obchodami 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej, premier Mateusz Morawiecki podkreślał w wywiadzie dla dzienników koncernu medialnego Funke, że Polska nie otrzymała od Niemiec adekwatnych odszkodowań za poniesione straty.

- Straciliśmy 6 mln ludzi – dużo więcej niż inne kraje, które dostały wysokie reparacje. To nie jest sprawiedliwe. Nie może tak zostać – zaznaczył szef polskiego rządu. Powiedział przy tym, że Warszawa nie uznaje porozumienia zawartego między PRL i NRD, gdyż oba kraje były częścią bloku wschodniego.

Również prezydent Andrzej Duda w rozmowie z dziennikiem „Bild”, mówił przed obchodami, że chociaż Polska i Niemcy są wzorem pojednania, to jednak reparacje są kwestią odpowiedzialności i moralności.

Przewodniczący parlamentarnego zespołu zajmującego się reparacjami wojennymi Arkadiusz Mularczyk z PiS przekonywał w PR24, że zmiana retoryki Niemiec w sprawie drugiej wojny światowej jest związana z działalnością edukacyjną prowadzoną przez nasz kraj.

Zwrócił przy tym uwagę na przemówienie prezydenta Niemiec podczas obchodów, w którym zapewniał on, że jego rodacy nie zapomną o ranach, jakie zadali Polakom, a także o „cierpieniach polskich rodzin” i ich „odwadze, by stawiać opór”.

O reparacjach Frank-Walter Steinmeier nie chciał jednak mówić. Przed przyjazdem do Polski, w wywiadzie dla włoskiego „Corriere della Sera”, określił taką ewentualną debatę jako „uwsteczniającą relacje polsko-niemieckie”.

Zdaniem posła Mularczyka, przyjdzie jednak czas, że Berlin będzie musiał stanąć w prawdzie i podjąć dialog z Warszawą na ten temat.

– Dzisiaj mówi się na świecie o tym, że Polacy domagają się reparacji wojennych od Niemiec, o skali zbrodni niemieckich w Polsce i przypomina się o tym, jak wielkie to były straty – zaznaczył poseł PiS.

Widać również, że aktywna działalność polskiego rządu w tej sprawie przynosi efekty, gdyż o 15 punktów procent w ciągu dwóch ostatnich lat wzrosła liczba osób, które w niedawnym sondażu CBOS odpowiedziało się za tym, by nasz kraj domagał się od Niemców reparacji. Teraz myśli w ten sposób 69 proc. badanych, a przeciwnego zdania jest ich jedynie 21 proc.

Co innego myślą jednak Niemcy i to nie tylko politycy, naukowcy czy przedstawiciele mediów, którzy w większości jednoznacznie odrzucają polskie żądania.

Z sondażu przeprowadzonego przez instytut badania opinii społecznej YouGov – 68 proc. Niemców nie zgadza się z wypłaceniem reparacji. Jedynie 7 proc. ankietowanych opowiada się za podjęciem negocjacji z Warszawą i Atenami, a 11 proc. uważa, że sprawą powinien zająć się międzynarodowy trybunał.

Wyniki te świadczą nie tylko o cynizmie i hipokryzji niemieckiej klasy politycznej, która – zmuszona do ukorzenia się za zbrodnie z czasów II wojny światowej – uważa, że to załatwia sprawę, ale też o braku podstawowej wiedzy, na temat tego, jak wyglądała okupacja niemiecka na terenie Polski i jaka była skala popełnianych tam zbrodni.

Autorzy publikacji – „Niemiecka polityka okupacyjna w Polsce 1939-45. Puste miejsce w niemieckiej pamięci?” – wydanej właśnie przez niemiecką Federalną Centralę Kształcenia Politycznego, podkreślają, że okupacja Polski stanowi „puste miejsce” w niemieckiej pamięci historycznej, a także, że data 1 września 1939 r. nigdy nie była przez Niemców traktowana tak, jak życzyliby sobie Polacy i inne narody za wschodnią granicą.

Piszący o publikacji redaktorzy DW.com podkreślają, że „na pierwszym planie w niemieckiej kulturze pamięci i kalendarzu rocznic znajdują się inne toposy: zagłada europejskich Żydów i Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu, obchodzony w rocznice wyzwolenia Auschwitz-Birkenau 27 stycznia 1945 r.; zakończenie II wojny światowej w Europie 8 maja 1945 r.; rocznica nieudanego zamachu na Adolfa Hitlera 20 lipca 1944 r.; bombardowania niemieckich miast, szczególnie Drezna 13 lutego 1945; wreszcie ucieczki i wypędzenie milionów Niemców z dawnych wschodnich ziem III Rzeszy”.

Pamięć o 1 września 1939 r. pozostaje „wyjątkowo mglista”. „W jeszcze większym stopniu dotyczy to daty 23 sierpnia 1939 r., kiedy to podpisanie paktu Ribbentrop-Mołotow dało podstawę do niemieckiej i późniejszej sowieckiej napaści na Polskę i podzielenia kraju między Niemcy a Związek Sowiecki. Ta mglista wiedza przekłada się na nieobecność empatii, a nawet pewną obojętność wobec tego, czego doświadczyli mieszkańcy Polski w wyniku niemieckiej polityki okupacyjnej od września 1939 r. aż do ostatnich miesięcy wojny” - piszą historycy.

W swoim eseju jeden z autorów publikacji, Dieter Bingen, wyjaśnia, że jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest „niemieckie poczucie wyższości nad Polakami”, które sięga nawet XVIII wieku, a także uprzedzenia i stereotypy, które z czasem przerodziły się w politykę antypolską.

Podkreśla on również, że w niemieckim dyskursie zauważalne są próby relatywizacji niemieckiej winy przez wskazywanie na polską politykę wobec mniejszości narodowych przed 1939 r., a także obarczania naszego kraju winą za utratę wschodnich prowincji III Rzeszy oraz ucieczki i wypędzenia ludności niemieckiej.

To sprawia, że temat reparacji jest przez Niemców tak radykalnie odrzucany. Najbliższa przyszłość może jednak w tej kwestii przynieść zmianę, która w ostateczności przemieni się w rzeczywiste pojednanie między obu narodami.

Nasi zachodni sąsiedzi muszą w końcu zobaczyć w nas pełnoprawnego partnera, a nie kraj, w którym można oddziaływać na procesy polityczne przez wspieranie uległych polityków czy środowisk naukowo-medialno-celebryckich, czy też wpływać na tożsamość jego mieszkańców, poprzez interpretowanie ich historii narodowej i kreowanie ambicji.

Petar Petrović

Autor jest dziennikarzem Polskiego Radia

#reparacje #polska #niemcy #wojna #dyplomacja #ofiary #merkel #angela merkel