Dziś jej święto. Była pierwszym w Europie centralnym urzędem państwowym zajmującym się edukacją. Jest uznawana za prekursora współczesnych ministerstw oświaty. Ale przede wszystkim zreformowała system nauczania w XVIII-wiecznej Polsce. Dokładnie 252 lata temu powstała Komisja Edukacji Narodowej. O święcie obchodzonym w szkołach 14 października najczęściej mówi się jako o Dniu Nauczyciela. Jest to jednak nazwa stara, a obecnie również zwyczajowa. Ta oficjalna to od 1982 roku Dzień Edukacji Narodowej. Jego data jest nieprzypadkowa: Komisja Edukacji Narodowej została powołana do życia właśnie 14 października – 1773 roku – przez Sejm Rozbiorowy z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Komisja Edukacji Narodowej – co to była za organizacja?Bezpośrednim powodem jej utworzenia było rozwiązanie zakonu jezuitów przez papieża Klemensa XIV w 1773 roku. Jezuici przez wieki prowadzili większość szkół w Polsce, dlatego likwidacja tego zakonu stworzyła ogromną lukę w systemie edukacji. Aby zapobiec chaosowi, władze Rzeczypospolitej postanowiły powołać instytucję, która przejęłaby majątek i zadania edukacyjne po zakonie. Komisja Edukacji Narodowej była więc odpowiedzią na potrzebę reformy szkolnictwa i dostosowania go do wymogów epoki Oświecenia. W jej skład weszli najwybitniejsi przedstawiciele ówczesnej elity intelektualnej i politycznej, m.in. Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, Adam Czartoryski czy Andrzej Zamoyski. Pierwszym przewodniczącym tej organizacji został biskup wileński Ignacy Jakub Massalski.Czytaj także: Każdy ma w sobie trochę Chopina. „Bohater narodowy, o którym nic nie wiemy”Głównym celem Komisji było unowocześnienie i ujednolicenie systemu nauczania w całym kraju. Jej członkowie dążyli do stworzenia świeckiego, państwowego modelu edukacji, który kładłby nacisk na rozwój rozumu, wiedzy i patriotyzmu, a nie tylko wychowanie religijne.KEN przejęła kontrolę nad wszystkimi szkołami w Rzeczypospolitej – od elementarnych po uniwersytety. W jej ramach powstało Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które opracowywało nowe podręczniki i programy nauczania. Był to ogromny krok w stronę edukacji nowoczesnej i praktycznej – uczono matematyki, przyrody, historii, języka polskiego i nauk moralnych, co wcześniej było rzadkością. Komisja kładła też nacisk na kształcenie nauczycieli. Zwracano uwagę nie tylko na ich wiedzę, ale i postawę moralną, co miało gwarantować wysoką jakość nauczania. Szkoły podzielono na trzy stopnie: parafialne (podstawowe), podwydziałowe (średnie) i wydziałowe (wyższe). Podział ten zapoczątkował strukturę przypominającą współczesny system szkolny. Zobacz też: Poznaliśmy Nauczyciela Roku 2025. „Nie spodziewałam się”Reformy Komisji Edukacji NarodowejDziałalność KEN napędzała rozwój polskiej kultury i tożsamości narodowej. W czasie, gdy kraj chylił się ku upadkowi, Komisja urosła do rangi symbolu troski o przyszłość narodu. Dzięki jej reformom edukacja stała się powszechniejsza, bardziej świecka i nowoczesna, a język polski – wcześniej spychany na margines przez łacinę i francuski – zyskał należne mu miejsce w szkołach.Wpływ reform KEN sięgał także poza granice Polski. Jej rozwiązania organizacyjne i programowe stały się wzorem dla innych krajów europejskich. Historycy podkreślają, że KEN była pierwszym w Europie centralnym urzędem państwowym zajmującym się edukacją, a więc prekursorem współczesnych ministerstw oświaty. Działalność Komisji została przerwana przez rozbiory Polski. Po trzecim rozbiorze, w 1795 roku, gdy państwo polskie przestało istnieć, Komisja ostatecznie zakończyła swoją misję. Medal Komisji Edukacji NarodowejOd 1956 roku „osobom zasłużonym dla oświaty i wychowania, w szczególności za działalność w zakresie piśmiennictwa, nauk pedagogicznych, programów, podręczników i pomocy naukowych” przyznawany jest Medal Komisji Edukacji Narodowej. W 2025 roku otrzymała go m.in. dziennikarka i podróżniczka Martyna Wojciechowska.